Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Suwałkach

UZASADNIENIE

(do postanowienia z dnia 5 września 2025 r. wydanego na skutek wniosku T. S. o zwolnienie od kosztów sądowych k. 59)

Powódka T. S. wystąpiła przeciwko Skarbowi Państwa – Sądowi Okręgowemu w Ostrołęce oraz Prokuratorowi Okręgowemu w Ostrołęce, o zapłatę solidarnie od pozwanych na swoją rzecz

a) kwoty 200.000,00 zł tytułem odszkodowania za doprowadzenie do bezprawnego wszczęcia postępowań toczących się przed Sądem Okręgowym w Ostrołęce sygn. akt I Ns 109/13, sygn. I C 869/12; bezprawne zmuszenie powódki do poddania się badaniom psychiatrycznym; wyrządzenie szkody przez organy władzy publicznej.

b) kwoty 3.000,00 zł miesięcznie tytułem renty począwszy od 1998 r.

Ponadto powódka wskazała, że przedmiotowe powództwo z dnia 28.10.2024 r. nie jest wnioskiem o wznowienie postępowania - zawiera tożsame żądanie z jakim wystąpiła w sprawie sygn. akt I C 705/15 prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Olsztynie zakończonej w pierwszej instancji wyrokiem z dnia 08.03.2017 r., a następnie w postępowaniu toczącym się na skutek apelacji (postępowanie II instancji zostało zakończone wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 17 listopada 2017 r. sygn. akt I Ca 486/17), lecz dochodzone na innej podstawie prawnej i faktycznej.

Sąd ustalił i zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tj. Dz.U. z 2024 r. poz. 959; dalej: u.k.s.c.), strona dokonująca czynności procesowej, od której należy pobrać opłatę sądową, co do zasady obowiązana jest ponieść te koszty, gdyż sprawy cywilne są prowadzone na koszt stron. Zasady zwolnienia strony od kosztów sądowych zostały uregulowane w art. 100, art. 101 i art. 102 u.k.s.c. Zgodnie z tymi przepisami Sąd może zwolnić stronę od kosztów sądowych w całości (art. 100 ust. 2 u.k.s.c.) albo w części, jeżeli strona jest w stanie ponieść tylko część tych kosztów (art. 101 ust. 1 u.k.s.c.). Zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub ich poniesienie narazi ją na taki uszczerbek (art. 102 ust. 1 u.k.s.c.).

W orzecznictwie przyjmuje się, że zwolnienie od kosztów sądowych powinno być stosowane w sytuacjach wyjątkowych. Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych stanowi w istocie pomoc państwa dla osób, które ze względu na trudną sytuację materialną nie mogą ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Ubiegający się o taką pomoc winien więc w każdym wypadku poczynić oszczędności we własnych wydatkach, do granic zabezpieczenia koniecznych środków utrzymania dla siebie i rodziny. Dopiero gdy poczynione w ten sposób oszczędności okazały się niewystarczające – może zwrócić się o pomoc państwa (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 września 1984 r., II CZ 104/84, z dnia 19 marca 2010 r. i z dnia 23 marca 2010 r., II PZ 2/10).

W orzecznictwie wskazuje się w tym kontekście, że miarodajnym wyznacznikiem przy rozstrzyganiu zwolnienia od kosztów sądowych jest minimalny standard utrzymania (skromny posiłek, nocleg, podstawowe środki czystości i odzież, a wszystko ponad to powinno być oceniane w kategoriach zbytku, chyba, że istnieje rzeczywista, życiowa niezbędność posiadania określonego dobra.

Należy przy tym zwrócić uwagę, iż niemożność poniesienia wydatków w całości lub w części, musi mieć przy tym charakter obiektywny, na który strona nie ma realnego wpływu.

Z oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania wynika, iż powódka T. S. (70 lat) zamieszkuje samotnie w mieszkaniu o powierzchni 73,70 m2 położonym w P. przy ul. (...). Powódka nie posiada majątku oraz oszczędności, utrzymuje się z renty inwalidzkiej w wysokości 1.332,05 zł netto miesięcznie. Jako zobowiązania i wydatki stałe wskazała: czynsz – 843,91 zł, opłatę za telefon – 35 zł, zakup leków – 250 zł, opłata za energię elektryczną – 45 zł, zakup gazu – 68 zł, koszty związane z wnoszeniem pism procesowych – 100 zł. Ponadto powódka wskazała, iż jest prowadzone wobec niej postępowanie egzekucyjne w związku z zadłużeniem w płatności czynszu.

Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, iż ogólny obraz sytuacji majątkowej i osobistej powódki, skłania ku przekonaniu, że posiada ona możliwości finansowe, które może przeznaczyć na pokrycie kosztów sądowych w zakresie częściowej opłaty od pozwu. Istotnym argumentem przemawiającym za tą oceną jest fakt, że powódka posiada stały dochód z tytułu renty inwalidzkiej (przy tym nie ma nikogo na utrzymaniu), co nie pozwala na zwolnienie jej z całości opłaty od pozwu. Uprawniony jest zatem wniosek, że poczynienie oszczędności po stronie powódki nie jest niemożliwe. Sąd wziął pod uwagę także interes powódki w dochodzeniu swoich roszczeń przed Sądem, albowiem uiszczenie opłat w należnych wysokościach pozbawiłoby ją zapewne możliwości dochodzenia roszczeń w postępowaniu sądowym z uwagi na jej trudną sytuację materialną. Informacje podane przez powódkę w oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania świadczą o tym, iż T. S. stać jest na pokrycie części kosztów sądowych, która to nie spowoduje jednak uszczerbku w utrzymaniu koniecznym dla siebie i rodziny lub ich poniesienie nie narazi ją na taki uszczerbek.

Podkreślić przy tym należy, iż obowiązkiem strony jest bowiem należyte przygotowanie się do procesu. Strony powinny przewidywać realizację swoich praw przed sądem i uwzględniać także konieczność posiadania środków na koszty procesu sądowego. Planowanie wydatków bez uwzględnienia powyższej zasady jest naruszeniem równoważności w traktowaniu swoich powinności finansowych i wyzbyciem się zdolności do zapłaty kosztów sądowych. Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych skierowana jest bowiem do osób najuboższych, dla których jakikolwiek wydatek związany z ochroną swoich praw połączony byłby z utratą środków koniecznych do codziennej egzystencji. W sytuacji, gdy istnieją możliwości uzyskania środków finansowych, przerzucanie obowiązku ponoszenia całości kosztów sądowych na Skarb Państwa jest niedopuszczalne. W tym miejscy podkreślenia wymaga, że powódka nie przedstawiła jakichkolwiek dowodów na okoliczności istniejącego zadłużenia, otrzymywanej renty i obciążających powódkę wydatków.

Dalej, okoliczność spłaty zaległości czynszowych (postępowanie egzekucyjne), na które powoływała się T. S. w przedmiotowym wniosku, Sąd wziął pod uwagę, gdyż strona nie ma wyboru przy kolejności płatności, ani poczynienia oszczędności. Brak jest bowiem podstaw do uznania, iż wydatki stron, które nie są kosztami utrzymania, mają charakter priorytetowy przed kosztami postępowania. Należności z tytułu opłat sądowych muszą być bowiem traktowane na równi z innymi wydatkami, nie zaś po zaspokojeniu należności uznanych w sposób swobodny i jednostronny za bardziej priorytetowe. Podkreślić należy, iż zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego „długi prywatne strony ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych nie mają pierwszeństwa przed zobowiązaniami tej strony wobec Skarbu Państwa do pokrycia kosztów sądowych” (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 04 maja 1937 r. w sprawie III C 2490/36, OSN (C) (...), Głos Sądownictwa (...) s. 434).

Ponadto, dla wydatków związanych z prowadzeniem procesu strona powinna znaleźć pokrycie w swych dochodach przez odpowiednie ograniczenie innych wydatków nie będących niezbędnymi do utrzymania (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 1980 r. w sprawie I CZ 99/80).

Na marginesie odnosząc się natomiast do wniosku w zakresie zwolnienia T. S. w całości od kosztów sądowych, zaznaczenia wymaga okoliczność, iż na tym etapie zwalnianie jej na przyszłość od ponoszenia całości kosztów sądowych nie znajduje uzasadnienia. W sytuacji, gdyby jednak okazało się, że pojawi się w sprawie konieczność uiszczenia przez powódkę dalszych kosztów sądowych (za wyjątkiem opłaty od pozwu w części przekraczającej 5.000,00 zł), to będzie miała ona otwartą drogę do ponowienia swojego wniosku i przekonania, że nie jest w stanie ich ponieść. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż oceny wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych dokonuje się na moment złożenia wniosku. To, że w przyszłości w toku zainicjowanego postępowania mogą powstać dodatkowe koszty, czyni możliwym złożenie ewentualnego ponownego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, gdyby koszty jakie strona winna ponieść uległy znacznemu podwyższeniu. Nie można jednak na obecnym etapie postępowania zakładać, że skoro istnieje potencjalna możliwość powstania kosztów to już teraz powinno zwolnić się powódkę od ich ponoszenia w całości. Tym bardziej, że wcale nie wiadomo, czy powstałe koszty będą ją obciążały i jak będzie kształtowała się sytuacja majątkowa powódki w przyszłości.

Opłata od przedmiotowego pozwu oscyluje na poziomie kwoty 11.800,00 zł (5 % z od wartości przedmiotu sporu określonej na kwotę 236.000,00 zł (suma kwot 200.000,00 zł i rocznej kwoty tytułem żądanej renty – 36.000,00 zł (3.000,00 x 12 = 36.000,00 zł)).

Podsumowując, w ocenie Sądu Okręgowego, poniesienie częściowej opłaty od pozwu – w części nieprzekraczającej kwotę 5.000,00 zł (ok. 42 % opłaty od pozwu) nie spowoduje uszczerbku dla koniecznego utrzymania powódki oraz prowadzonego przez nią gospodarstwa domowego. Tym samym, Sąd oddalił wniosek T. S. o zwolnienie od kosztów sądowych w dalej idącym zakresie.

Sędzia Cezary Olszewski