Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Suwałkach

POSTANOWIENIE

Dnia 25 lutego 2021 roku

Sąd Okręgowy w Suwałkach I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Agnieszka Kluczyńska
Sędziowie SO :	Aneta Ineza Sztukowska, Cezary Olszewski
Protokolant :	st. sek. sądowy Ewa Andryszczyk

po rozpoznaniu w dniu 17 lutego 2021 roku w Suwałkach

na rozprawie

sprawy z wniosku T. G.

z udziałem P. J.

o dział spadku

na skutek apelacji wnioskodawczyni T. G. od postanowienia Sądu Rejonowego w Suwałkach z dnia 5 listopada 2020 r., sygn. akt I Ns 292/20

p o s t a n a w i a:

I.  Zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że nadać mu następującą treść:

1.  Dokonać działu spadku po G. J., zmarłej dnia 21 kwietnia 1989r. w F., ostatnio stale zamieszkałej w F., w skład którego wchodzi nieruchomość rolna położona w województwie (...), powiecie (...), gminie F., obrębie (...) F., oznaczona numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 1,4196 ha, dla której nie jest urządzona księga wieczysta o wartości 28.400,00 zł (dwadzieścia osiem tysięcy czterysta złotych 00/100) w ten sposób, że nieruchomość szczegółowo opisaną powyżej oznaczoną nr geodezyjnym (...) o powierzchni 1,4196 ha przyznać na rzecz wnioskodawczyni T. G.

2.  Tytułem spłaty zasądzić wnioskodawczyni T. G. na rzecz uczestnika postępowania P. J. kwotę 14.200,00 zł (czternaście tysięcy dwieście złotych 00/100) płatną w terminie 14 dni od daty uprawomocnienia się niniejszego postanowienia wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w przypadku uchybienia powyższemu terminowi płatności;

3.  Ustalić wartość przedmiotu postępowania na kwotę 28.400,00 zł (dwadzieścia osiem tysięcy czterysta złotych 00/100);

4.  Nakazać zwrócić przez Skarbu Państwa (Sąd Rejonowy w Suwałkach) na rzecz wnioskodawczyni T. G. kwotę 500,00 zł (pięćset złotych 00/100) tytułem nadpłaconej opłaty sądowej od wniosku;

5.  Zasądzić od uczestnika postępowania P. J. na rzecz wnioskodawczyni T. G. kwotę 250,00 zł (dwieście pięćdziesiąt złotych 00/100) tytułem zwrotu kosztów postępowania;

II.  Zasadzić od uczestnika postępowania P. J. na rzecz wnioskodawczyni T. G. kwotę 500,00 zł (pięćset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania za instancję odwoławczą.

SSO Aneta Ineza Sztukowska SSO Agnieszka Kluczyńska SSO Cezary Olszewski

Sygn. akt I Ca 459/20

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni T. G. wystąpiła z powództwem o dział spadku po matce G. J. oraz zniesienie współwłasności. W ramach majątku, który miał ulec podziałowi wnioskodawczyni wskazała nieruchomość rolną (niezabudowaną) oznaczoną numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 1,42 ha, położoną w F., nie posiadającą księgi wieczystej. Wnioskodawczyni żądała przyznania jej przedmiotowej nieruchomości, bez orzekania obowiązku spłaty na rzecz jej brata, a uczestnika postępowania, P. J.. Jako wartość dzielonej nieruchomości wskazana została kwota 28.400 zł.

Odpowiadając na wniosek uczestnik postępowania P. J. domagał się zniesienia współwłasności poprzez przyznanie mu opisanej przez wnioskodawczynię nieruchomości, z obowiązkiem spłaty na rzecz T. G..

Postanowieniem datowanym na dzień 05 listopada 2020 roku sygn. akt I Ns 292/20 Sąd Rejonowy w Suwałkach I Wydział Cywilny dokonał działu spadku po G. J., zmarłej dnia 21 kwietnia 1989 roku w F., ostatnio stale zamieszkałej w F., w którego skład wchodzi nieruchomość rolna o wartości 28.400zł położona w województwie (...), powiecie (...), gminie F., obrębie (...) F., oznaczona numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 1,4196 ha, dla której nie jest urządzona księga wieczysta, przyznając nieruchomość na rzecz uczestnika postępowania z obowiązkiem spłaty na rzecz wnioskodawczyni kwoty 14.200 zł stanowiącej połowę wartości nieruchomości, w terminie 14 dni od daty uprawomocnienia się orzeczenia, wraz z odsetkami za opóźnienie (pkt. 1 i 2). Ponadto Sąd nakazał zwrócić wnioskodawczyni kwotę 500 zł tytułem nadpłaconej opłaty od wniosku oraz zasądził od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni kwotę 250zł tytułem zwrotu połowy opłaty sądowej od wniosku.

Powyższe orzeczenie zapadło jako wynik następujących ustaleń faktycznych oraz rozważań prawnych:

Spadkodawczyni G. J. zmarła w dniu 21 kwietnia 1989 roku w F.. Krąg spadkobiorców po zmarłej został ustalony i stwierdzony postanowieniem Sądu Rejonowego w Suwałkach z dnia 15 lutego 1990 roku zapadłym w sprawie o sygn. akt I Ns 631/89. W powołanym orzeczeniu stwierdzono, iż spadek po zmarłej G. J. nabyły z mocy ustawy jej dzieci T. G., C. B., A. M. i P. J. w udziałach po ¼ części, przy czym wchodzące w skład masy spadkowej gospodarstwo rolne odziedziczyli z mocy ustawy T. G. i P. J., każde po ½ części.

Jak wynikało z ustaleń Sądu Rejonowego sporną nieruchomość spadkodawczyni G. J. nabyła w następstwie aktu własności ziemi wydanego przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w S. dnia 20 września 1972 roku, nr (...) (...).

Przytaczając treść regulacji zawartej w art. 1037 § 1 k.c. Sąd I instancji wskazał, że dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobiorców, zaś skład i wartość dzielonego spadku ustala Sąd – art. 648 k.p.c. Zaznaczył również, że postępowanie o dział spadku przebiega stosownie do reguł zamieszczonych w art. 210 - 216 k.c. w zw z art. 1035 k.c. oraz art. 618 – 625 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. Sposób podziału majątku spadkowego winien uwzględniać, w przypadku jego wystąpienia, zgodny wniosek stron o ile ten nie uchybia prawu, zasadom współżycia społecznego oraz rażąco nie narusza interesu uprawnionych.

W rozpoznawanej sprawie sporna pozostawała jedynie kwestia ustalenia na rzecz której ze stron ma zostać przyznana nieruchomość. Na potrzeby rozstrzygnięcia spornej kwestii Sąd Rejonowy ustalił, że zarówno wnioskodawczyni jak i uczestnik postępowania posiadają rolnicze wykształcenie. T. G. od 1980 roku mieszka na terenie miasta S., pobiera świadczenie w postaci emerytury pracowniczej i osobiście nie zajmuje się pracą na roli. Jest również właścicielką gruntów rolnych położonych na terenie gminy S. o powierzchni około 0,5 ha. Uczestnik postępowania P. J. jest zaś rolnikiem prowadzącym od dłuższego czasu gospodarstwo rolne położone w F. o powierzchni około 7,8 ha, sąsiadujące z nieruchomością objętą postępowaniem. Uczestnik postępowania łącznie z pozostałymi w jego posiadaniu gruntami rolnymi, uprawia również sporną nieruchomość.

Uwzględniając poczynione ustalenia i zaprezentowane okoliczności Sąd Rejonowy przyznał sporną nieruchomość nr (...) na rzecz uczestnika postępowania P. J. z obowiązkiem spłaty połowy jej wartości, tj.: kwoty 14.200 zł na rzecz wnioskodawczyni. O kosztach postępowania rozstrzygnięto na zasadzie art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego postanowienia wystosowała wnioskodawczyni T. G. zaskarżając je w całości i zarzucając mu:

1)  Naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.:

a)  art. 299 k.p.c. polegające na pominięciu dowodów z przesłuchania stron, w sytuacji gdy po wyczerpaniu środków dowodowych nie zostały wyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, a w szczególności fakty niezbędne do oceny który spadkobierca daje najlepszą gwarancję należytego prowadzenia gospodarstwa rolnego;

b)  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż uczestnik postępowania prowadzi od wielu lat gospodarstwo rolne o powierzchni 7,8ha, które sąsiaduje z działką nr (...) oraz przyjęcie, iż uczestnik postępowania osobiście uprawia rolniczo również działkę nr (...), podczas gdy uczestnik sam potwierdził, że dopłaty na w/w działkę z (...) otrzymuje wnioskodawczyni jako użytkująca przedmiotową nieruchomość, zaś sporna działka jest położona kilka kilometrów od jego gospodarstwa;

c)  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że w przeciwieństwie do uczestnika postępowania wnioskodawczyni nie pracuje na roli;

d)  pominięcie jako dowodu w sprawie dokumentów z 1989 roku, kiedy spadkodawczyni przekazywała nieformalnie na rzecz wnioskodawczyni przedmiotowe gospodarstwo rolne w zamian za emeryturę (decyzja ZUS załączona do akt) potwierdzającego wbrew ustaleniom Sądu to, iż wnioskodawczyni zarządzała przedmiotowym gospodarstwem rolnym;

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a)  art. 214 § 2 k.c. poprzez niedokonanie oceny, który współwłaściciel daje najlepszą gwarancję należytego prowadzenia gospodarstwa rolnego, nieprzeprowadzenie postępowania dowodowego a tym samym nierozważenie wyników takiego postępowania dowodowego co do posiadanej przez współwłaścicieli wiedzy w zakresie rolnictwa, stosunków osobistych i rodzinnych współwłaścicieli, ich dotychczasowego źródła utrzymania oraz sytuacji życiowej i materialnej oraz posiadania następców, którzy poprowadziliby gospodarstwo rolne;

b)  art. 214 k.c. i art. 1035 k.c. poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie wyrażające się w przyznaniu nieruchomości uczestnikowi postępowania, mimo, że rozważenie okoliczności sprawy winno skutkować przyznaniem jej wnioskodawczyni;

c)  art. 213 k.c. w zw. z art. 619 § 2 k.p.c. poprzez naruszenie zasady zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli, a dopiero gdy takie postępowanie nie jest możliwe rozważenie przyznania gospodarstwa właścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele, a w braku zgody, współwłaścicielowi który będzie spełniał kryteria określone w art. 214 k.c.

Wskazując na powyższe zarzuty wnioskodawczyni wnosiła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez przyznanie w całości spornej nieruchomości rolnej na rzecz wnioskodawczyni i zasądzenie od uczestnika postępowania na jej rzecz kosztów postępowania za obie instancje. Ewentualnie żądała uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację uczestnik postępowania P. J. wnosił o oddalenie jej w całości oraz zasądzenie od wnioskodawczyni na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego wraz z odsetkami za opóźnienie. Wskazywał przy tym, iż czynnie prowadzi gospodarstwo rolne, przy których to czynnościach wspiera go syn J. J..

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestniczki postępowania T. G. była uzasadniona.

Jak słusznie wskazał Sąd Rejonowy kwestia sporna w sprawie sprowadzała się do ustalenia strony, na rzecz której winna zostać przyznana nieruchomość o powierzchni 1,42 ha, położona F. i oznaczona numerem geodezyjnym (...).

Nie sposób było odmówić racji apelującej, iż wydając zaskarżone orzeczenie Sąd I instancji pobieżnie ocenił poczynione ustalenia faktyczne jak również w sposób całościowy nie odniósł się do zaistniałych w badanej sprawie okoliczności.

W ramach przepisów regulujących kwestię zniesienia współwłasności ustawodawca daje prymat zniesieniu współwłasności rzeczy poprzez podział w naturze. Każdy ze współwłaścicieli może bowiem żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości – art. 211 k.c.

Równocześnie w przypadku zniesienia współwłasności w postaci gospodarstwa rolnego zastosowanie znajdują przepisy szczególne w postaci art. 213 i 214 k.c.

Zgodnie z art. 214 § 1 k.c. w pierwszej kolejności sąd powinien przyznać gospodarstwo rolne temu ze współwłaścicieli, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, o ile interes społeczno-gospodarczy nie będzie przemawiał za wyborem innego współwłaściciela. W sytuacji gdy powyższe warunki spełnia kilku współwłaścicieli lub żaden z nich nie spełnia warunków, sąd przyzna gospodarstwo na rzecz tego który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia.

W realiach sprawy Sąd Okręgowy dostrzegł, iż wiek stron przemawia za uznaniem, iż zarówno wnioskodawczyni jak i uczestnik postępowania nie prowadzą, a przynajmniej nie powinni prowadzić samodzielnie gospodarstwa rolnego. Każde z zainteresowanych ma bowiem ukończone 70 lat. Nie można również tracić z pola widzenia okoliczności, iż uczestnik postępowania P. J. uzyskał w drodze uwłaszczenia (na podstawie ustawy z dnia 26 października 1971 roku o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych) gospodarstwo rolne o powierzchni 7,3 ha należące uprzednio do ojca stron A. J., który zmarł w 1952 roku.

Na podstawie zebranej w aktach sprawy dokumentacji ustalono, iż wnioskodawczyni T. G. nabyła poza postępowaniem nieruchomości, których pozostaje właścicielką. Przedłożyła również dokumenty potwierdzające opłacanie składek do (...). Zarówno wnioskodawczyni jak i uczestnik postępowania posiadają również wykształcenie rolnicze. Sąd Okręgowy nie miał zatem wątpliwości, iż każda ze stron (przynajmniej teoretycznie) spełniała przesłanki niezbędne do przyznania na jej rzecz spornej nieruchomości. Zważywszy zaś na wspomniany wiek zainteresowanych, niewątpliwie intencją każdej ze stron pozostawała m.in.: chęć pozyskiwania dotacji gruntowych.

Wydając w przedmiotowej sprawie orzeczenie reformatoryjne, Sąd miał również na uwadze szereg okoliczności, m.in. wspomniany wiek uczestnika postępowania, który w kwietniu 2020 roku skończył 77 lat a zatem stan sprawności fizycznej bezsprzecznie utrudnia, a wręcz uniemożliwia mu skuteczne prowadzenie gospodarstwa rolnego o dotychczasowych gabarytach, wykluczając możliwość objęcia we własnoręczną uprawę dodatkowego obszaru i rozwijanie tegoż gospodarstwa rolnego.

Sąd Okręgowy uznał również za irracjonalny argument uczestnika postępowania jakoby to syn J. J. ma wspierać go w prowadzeniu tegoż gospodarstwa, podczas gdy ten na stałe zamieszkuje i pracuje za granicą tj.: na terenie USA (gdzie działa w branży nowych technologii) co potwierdzają złożone do akt sprawy dokumenty.

Podobnie córka uczestnika postępowania na stałe zamieszkuje w G., co czyni niewiarygodnymi argumenty o ewentualnym wsparciu dzieci w prowadzeniu rzeczonego gospodarstwa rolnego.

Rozpoznając przedmiotową sprawę Sąd miał również na uwadze przesłankę w postaci zasad współżycia społecznego. Wnioskodawczyni nie otrzymała dotychczas w następstwie dziedziczenia po rodzicach żadnego składnika majątkowego, a zatem, uwzględniając fakt, iż uczestnik postępowania uzyskał uprzednio w drodze uwłaszczenia po ojcu stron gospodarstwo rolne o powierzchni 7,3 ha, uzasadnionym było uwzględnienie wniosku poprzez przyznanie na jej rzecz spornej nieruchomości.

Sądowi wolno bowiem przyznać gospodarstwo rolne (nieruchomość rolną) współwłaścicielowi, który tego gospodarstwa nie prowadzi ani stale w nim nie pracuje wtedy, gdy interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem tego współwłaściciela. Przy czym jak wskazywał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 6 maja 1999 r. (sygn. akt II CKN 313/98, legalis), interesu społeczno-gospodarczego nie należy rozumieć wąsko, wyłącznie w kategoriach ekonomicznych. Dlatego też, aby ocenić, jaki sposób podziału najlepiej odpowiada usprawiedliwionym interesom każdego z uprawnionych rozważenia wymaga ich sytuacja osobista, majątkowa i rodzinna istniejąca w chwili dokonywania podziału. Na potrzebę wnikliwego rozważania tych wszystkich okoliczności wskazywał już Sąd Najwyższy między innymi w postanowieniu Izby Cywilnej i Administracyjnej z dnia 8 czerwca 1983 r. III CRN 111/83 (legalis), jak też w postanowieniu Izby Cywilnej z dnia 29 lipca 1998 r. III CKN 748/97. W szczególności, o takim rozstrzygnięciu sądu mogą zadecydować lepsze kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa innych współwłaścicieli, większe ich doświadczenie w tym zakresie czy korzystniejszy wiek lub też realna szansa na uzyskanie pomocy w prowadzeniu gospodarstwa ze strony członków rodziny np. dzieci.

Jak wynika z akt sprawy wnioskodawczyni może liczyć na realną pomoc syna zamieszkującego w S., który nadto jest ubezpieczony w KRUS.

W tym kontekście Sąd doszedł do wniosku, iż uzasadnione z perspektywy poczynionych ustaleń jak też przy uwzględnieniu przesłanki zasad współżycia społecznego będzie przyznanie spornej nieruchomości na rzecz wnioskodawczyni, z jednoczesnym obowiązkiem spłaty połowy jej wartości na rzecz uczestnika postępowania, uwzględniając, iż przyjęta w trakcie postępowania szacowana wartość nieruchomości 28.400 zł nie była kwestionowana przez żadną ze stron, o czyn orzeczono na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2k.p.c.

Rozstrzygnięcie co do kosztów postępowania stanowi wynik orzeczenia w zakresie samego roszczenia głównego.

Postępowanie miało na celu rozstrzygnięcie kwestii spornej i było niezbędne z perspektywy każdej ze stron, stąd koszty przed Sądem I instancji strony winny ponieść w połowie art. 520 k.p.c. Jednocześnie z uwagi na uwzględnienie apelacji uczestnik winien zwrócić poniesione przez T. G. koszty postępowania apelacyjnego.

SSO Aneta Ineza Sztukowska SSO Agnieszka Kluczyńska SSO Cezary Olszewski