Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Suwałkach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 marca 2024r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	sędzia Danuta Poniatowska
Protokolant:	Marta Majewska-Wronowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 marca 2024r. w Suwałkach

sprawy M. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury pomostowej

w związku z odwołaniem M. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

z dnia 5 stycznia 2024 r. znak (...)

1.  oddala odwołanie;

2.  odstępuje od obciążania M. S. kosztami zastępstwa procesowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B..

UZASADNIENIE

Decyzją z 5.01.2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w B., wskazując na przepisy ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251 ze zm.) oraz ustawy z dnia 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych (t. jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 164 ze zm.), odmówił M. S. prawa do emerytury pomostowej.

Argumentował, iż M. S. po 31.12.2008 r. nie wykonywał prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu
art. 3 ust.1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Do stażu pracy w szczególnych warunkach Zakład nie uwzględnił okresu od 1.01.2009 r. do 8.04.2013 r., ponieważ M. S. nie został zgłoszony do ZUS, jako pracownik zatrudniony w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

W odwołaniu od powyższej decyzji M. S. domagał się jej zmiany i ustalenia prawa do emerytury pomostowej. Podniósł, że w spornym okresie wykonywał prace w warunkach szczególnych i legitymuje się stażem pracy niezbędnym do uzyskania prawa do emerytury pomostowej.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie od odwołującego zwrotu kosztów zastępstwa procesorowego. Podtrzymał podstawy skarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

M. S. (ur. (...)) w dniu 7.12.2023 r. złożył wniosek o emeryturę pomostową. Do wniosku dołączył świadectwo pracy wystawione 8.04.2013 r. przez (...) Sp. z o.o. w S., z którego wynika, że był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w tym zakładzie od 15.02.1983 r. do 8.04.2013 r. W okresie zatrudnienia wykonywał pracę: kierowcy samochodu osobowego, kierowcy samochodu dostawczego, kierowcy samochodu ciężarowego, mechanika samochodowego, maszynisty spycharki powyżej 130KM, maszynisty ładowarki Ł-34 i maszynisty ładowarki do 5m ^3. Rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło na podstawie art. 30 §1 pkt 1 k.p.

Ponadto wnioskodawca dołączył świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach wystawione 8.04.2013 r. przez (...) Sp. z o.o. w S., z którego wynika, że był zatrudniony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w tym zakładzie i wykonywał prace w warunkach szczególnych na stanowiskach:

⚫

ślusarz od 15.02.1983 r. do 1.04.1984 r. – prace przy spawaniu elektrycznym, gazowym, atomowodorowym, wymienione w wykazie A dziale XIV poz. 12 pkt 6;

⚫

kierowca samochodu ciężarowego od 1.04.1993 r. do 31.07.1995 r. - prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, specjalizowanych, specjalistycznych (specjalnych) pojazdów członowych i ciągników samochodowych balastowych, autobusów o liczbie miejsc powyżej 15, samochodów uprzywilejowanych w ruchu na drogach publicznych, trolejbusów i motorniczych tramwajów wymienione w wykazie A dziale VIII poz. 2 pkt 2;

⚫

mechanik samochodowy od 1.08.1995 r. do 30.09.1996 r. – prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych wymienione w wykazie A dziale XIV poz. 16 pkt 1;

⚫

maszynista spycharki od 1.10.1996 r. do 31.12.2008 r. – prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych wymienione w wykazie A dziale V poz. 3 pkt 3.

Wskazany wykaz stanowi załącznik nr 1. do zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Materiałów Budowlanych z dnia 1.08.1983 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Materiałów Budowlanych, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach (Dz. Urz. MB i PMB nr 3 z 1983 r. poz. 6).

Ponadto M. S. dołączył też uzupełnienie świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 8.04.2013 r. sporządzone przez (...) Sp. z o.o. w S. 15.09.2023 r., z którego wynika, że w okresie od 1.01.2009 r. do 8.04.2013 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał w tym zakładzie prace w warunkach szczególnych na stanowisku maszynista spycharki, maszynista ładowarki, tj. prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych wymienione w wykazie A dziale V poz. 3 pkt 3 stanowiącym załącznik nr 1. do zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Materiałów Budowlanych z dnia 1.08.1983 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Materiałów Budowlanych, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach (Dz. Urz. MB i PMB nr 3 z 1983 r. poz. 6).

Łączny staż pracy w szczególnych warunkach na stanowiskach, jak w złożonych świadectwach pracy wynosi, zgodnie z wyliczeniem organu rentowego, zawartym w decyzji – 16 lat 3 miesiące i 16 dni, natomiast staż sumaryczny (okresy składkowe i nieskładkowe) – 33 lata 4 miesiące i 11 dni.

Sąd pozyskał akta osobowe z okresu zatrudnienia wnioskodawcy w (...) Sp. z o.o. w S.. Rzetelność wystawionych świadectw pracy nie budzi wątpliwości.

Do stażu pracy w szczególnych warunkach organ rentowy nie uwzględnił okresu od 1.01.2009 r. do 8.04.2013 r., ponieważ M. S. nie został zgłoszony do ZUS, jako pracownik zatrudniony w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Okoliczność braku zgłoszenia nie przesądza jednak o tym, że pracownik nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych. Istotne jest czy wykonywane przez niego w spornym okresie prace wymienione zostały w załączniku nr 1. lub 2. do ustawy o emeryturach pomostowych. W ocenie Sądu, M. S. po 31.12.2008 r nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych (t. jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 164 ze zm.) - w brzmieniu obowiązując w dniu wydania skarżonej decyzji - prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługiwało pracownikowi, który spełniał łącznie następujące warunki:

1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;

2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;

3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;

4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

6) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy;

W załączniku nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych, stanowiącym „Wykaz prac w szczególnych warunkach”, w punkcie 2, na który należy powołać się w niniejszej sprawie, wskazano: „prace udostępniające lub eksploatacyjne związane z urabianiem minerałów skalnych”.

Z treści powołanego art. 4 wynika, iż przy kwalifikacji prac w warunkach szczególnych trzeba mieć na uwadze przepisy art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

Przepis art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych posługuje się legalną definicją prac w szczególnych warunkach, zaliczając do nich prace związane z czynnikami ryzyka, mogące z wiekiem z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwale uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, stawiające przed pracownikami - mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej - wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. Wykaz tych prac określa załącznik nr 1 do ustawy.

W art. 3 ust. 2 ustawy wskazano, że czynniki ryzyka, o których mowa w ust. 1, są związane z następującymi rodzajami prac:

1. w szczególnych warunkach determinowanych siłami natury:

a) prace pod ziemią,

b) prace na wodzie,

c) prace pod wodą,

d) prace w powietrzu;

2. w szczególnych warunkach determinowanych procesami technologicznymi:

a. prace w warunkach gorącego mikroklimatu - prace wykonywane w pomieszczeniach, w których wartość wskaźnika obciążenia termicznego WBGT wynosi 28°C i powyżej, przy wartości tempa metabolizmu pracownika powyżej 130 W/m2,

b. prace w warunkach zimnego mikroklimatu - prace wykonywane w pomieszczeniach o temperaturze powietrza poniżej 0°C,

c. bardzo ciężkie prace fizyczne - prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 8400 kJ, a u kobiet - powyżej 4600 kJ,

d. prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego,

e. ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała; przy czym ciężkie prace fizyczne to prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 6300 kJ, a u kobiet - powyżej 4200 kJ, a prace w wymuszonej pozycji ciała to prace wymagające znacznego pochylenia i (lub) skręcenia pleców przy jednoczesnym wywieraniu siły powyżej 10 kG dla mężczyzn i 5 kG dla kobiet (wg metody OWAS pozycja kategorii 4) przez co najmniej 50 % zmiany roboczej.

W myśl art. 3 ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych, prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się. Wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy.

Z kolei w art. 3 ust. 4 ustawy o emeryturach pomostowych wskazano, że za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w art. 3 ust. 1 tej ustawy.

Przepisy ustawy emerytalnej w zakresie warunków szczególnych odwołują się do przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Stosownie do treści § 2 ust. 1 tego rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w wyżej wymienionym rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Rozporządzenie podobnie jak ustawa o emeryturach pomostowych zawiera załącznik z wykazami prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Druga grupa przesłanek do nabycia emerytury pomostowej została zawarta w art. 49 ustawy i była również rozważana przez Sąd. Stosownie do jego treści, prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobie, która:

1. po dniu 31.12.2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy;

2. spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5-12 tej ustawy;

3. w dniu wejścia w życie ustawy (tj. 1.01.2009 r.) miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy, tj. wynoszący 15 lat.

Z zestawienia art. 4 i 49 ustawy wynika, iż zasadniczym kryterium decydującym o zastosowaniu jednego z nich jest to, czy odwołujący po dniu 31.12.2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy, a więc pracę wyszczególnioną w wykazie prac stanowiących załączniki do ustawy.

Niesporne było, że odwołujący wykazał staż pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 16 lat 3 miesięcy i 16 dni, ale wyłącznie na podstawie przepisów ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251 ze zm.), natomiast nie udowodnił żadnego okresu pracy w warunkach szczególnych po 31.12.2008 r. w myśl nowej regulacji, tj. ustawy o emeryturach pomostowych (fakt będący przedmiotem sporu).

Odwołujący nie legitymował się okresem pracy w szczególnych warunkach objętym art. 3 ust. 1 i 4 ustawy o emeryturach pomostowych, który uprawniałyby go do uzyskania prawa do emerytury pomostowej, czy to na podstawie art. 4 czy też art. 49 tej ustawy. Praca maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych, która była pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu rozporządzenia z dnia 7.02.1983 r., nie jest ujęta jako praca w szczególnych warunkach w ustawie o emeryturach pomostowych (jej załączniku nr 1). Wnioskodawca nie wykonywał takiej pracy (pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 4 w związku z załącznikiem nr 1 do tej ustawy) po dniu 31.12.2008 r. Jak wynika z akt osobowych, świadectw pracy i wyjaśnień odwołującego, odwołujący nie pozyskiwał minerałów skalnych (Sąd rozważał ewentualnie wykonywanie pracy jak w załączniku nr 1 poz. 2 - prace udostępniające lub eksploatacyjne związane z urabianiem minerałów skalnych), pracował jako operator spycharki, ładowarki i jego praca nie była związana z pracami udostępniającymi lub eksploatacyjnymi związanymi z urabianiem minerałów skalnych.

W ocenie Sądu, pomocny w prawidłowej ocenie wykonywanej w spornym okresie pracy odwołującego jest wyrok Sądu Najwyższego z 9.03.2022 r. sygn. akt I USKP. Sąd Najwyższy wyjaśnił w jego uzasadnieniu, że „Zgodnie z załącznikiem nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych, pracami w szczególnych warunkach są między innymi prace udostępniające lub eksploatacyjne związane z urabianiem minerałów skalnych (poz. 2 załącznika nr 1). Pod pozycją tą wymieniono dwa rodzaje pracy w warunkach szczególnych. Po pierwsze, są to prace udostępniające związane z urabianiem minerałów skalnych. Po drugie, są to prace eksploatacyjne związane z urabianiem takich minerałów. Kluczowe dla zaliczenia pracy wykonywanej przed 1 stycznia 2009 r. jako pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych jest wykonywanie czynności, które można kwalifikować jako udostępnianie złóż lub eksploatacje złóż minerałów skalnych (i tylko skalnych), które to czynności dodatkowo muszą być związane z ich urabianiem. Pracą, o której mowa pod tą pozycją, nie jest praca polegająca na samym udostępnianiu złoża, a zatem wykonywaniu wszelkich czynności przygotowawczych, które następnie pozwolą na eksploatację minerałów skalnych. Udostępnienie musi być bowiem związane z urabianiem minerałów przez pracownika wykonującego takie prace (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2018 r., I UK 70/17, LEX nr 2488719 oraz z dnia 18 listopada 2020 r., III UK 210/19, OSNP 2021 nr 7, poz. 80).

Podobnie z procesem eksploatacji minerałów skalnych związane zostało ich urabianie – jako warunek konieczny uznania ich za prace w warunkach szczególnych. Kluczowe znaczenie ma zatem odkodowanie znaczenia pojęcia „urabianie”. Sąd Najwyższy powołał się przy interpretacji na Mały Leksykon Górnictwa Odkrywkowego (Wojciech Glapa, Jan Izydor Korzeniowski, Wydawnictwa i Szkolenia Górnicze Burnat and Korzeniowski, Wrocław 2005, str. 110), wskazując, że „urabianie” to czynność odrywania (odspajania) skał od calizny, które może być wykonywane różnymi środkami, jak narzędzia ręczne i mechaniczne, maszyny, woda, ogień, materiały wybuchowe itp., a „urabianie skał” to odspajanie (odrywanie, oddzielenie) od calizny części skały za pomocą narzędzi, maszyn lub innych środków: ręczne – narzędziami ręcznymi, mechaniczne – narzędziami lub maszynami mechanicznymi, hydrauliczne – energią strumienia wody wyrzucanego pod ciśnieniem przez odpowiednie urządzenie lub/i przez zasysanie urobku spod wody pompą gruntową, termiczne – płomieniem palników termicznych, strzelaniem – energią gazów powstałych w wyniku wybuchu materiału wybuchowego umieszczonego w wyrobisku strzałowym. Z kolei calizna to skała nienaruszona robotami górniczymi, znajdująca się w swoim pierwotnym miejscu i ułożeniu przestrzennym (s. 17).

W ocenie Sądu, M. S. wykonując w spornym okresie pracę maszynisty spycharki i maszynisty ładowarki w (...) Sp. z o.o. w S., nie wykonywał prac udostępniających lub eksploatacyjnych związanych z urabianiem minerałów skalnych (poz. 2 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych).

W orzecznictwie podkreśla się, że przesłanki do nabycia prawa do emerytury na podstawie przepisów o emeryturach pomostowych muszą być spełnione łącznie, co oznacza, że brak choćby jednego z tych warunków powoduje niemożność nabycia uprawnień emerytalnych (tak np. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z 26.04.2012 r., III AUa 252/12). W związku z tym, że emerytura pomostowa jest przywilejem, przesłanki których spełnienie jest wymagane do jej nabycia muszą być interpretowane ściśle. Mając to na uwadze stwierdzić należy, iż niespełnienie przesłanki legitymowania się okresem pracy w warunkach określonych w art. 3 ust. 1 i 4 ustawy o emeryturach pomostowych – pomimo spełnienia przesłanki posiadania odpowiedniego wieku oraz wymaganego stażu ubezpieczeniowego – skutkuje brakiem możliwości przyznania odwołującemu wnioskowanego świadczenia.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzeczono, jak w punkcie 1.

O kosztach rozstrzygnięto w oparciu o art. 102 k.p.c., zgodnie z treścią którego w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

Przepis ten ustanawia zasadę słuszności, będącą odstępstwem od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Zasada ta jest rozwiązaniem szczególnym, niepodlegającym wykładni rozszerzającej, wykluczającym stosowanie wszelkich uogólnień, wymagającym do swego zastosowania wystąpienia wyjątkowych okoliczności. Nie konkretyzuje on pojęcia wypadków szczególnie uzasadnionych, pozostawiając ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 20.12.1973 r. sygn. II CZ 210/73). Aktualnie wnioskodawca nie pracuje, pozostaje na utrzymaniu żony i ma problemy ze znalezieniem pracy, co uzasadnia, w ocenie Sądu, zastosowanie art. 102 k.p.c.