Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Suwałkach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 marca 2025r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	sędzia Cezary Olszewski
Protokolant:	Marta Majewska Wronowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 marca 2025r. w S.

sprawy G. C. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o emeryturę pomostową

w związku z odwołaniem G. C. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

z dnia 24 stycznia 2024 i 29 lutego 2024 r. znak (...)

1.  Zmienia zaskarżoną decyzję z dnia 29 lutego 2024r. znak (...), w ten sposób, że przyznaje G. C. (1) prawo do emerytury pomostowej.

2.  Umarza postępowanie w pozostałej części.

3.  Zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. na rzecz G. C. (1) kwotę 360 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 24 stycznia 2024 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił G. C. (1) prawa do emerytury pomostowej, ponieważ nie udowodnił okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 15 lat i po dniu 31 grudnia 2008 roku nie wykonywał prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art.3 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2023r., poz. 164 ze zm.). Wnioskodawca nie przedłożył żadnego dokumentu potwierdzającego wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Ponadto po dniu 31 grudnia 2008 roku nie został zgłoszony w ZUS jako pracownik zatrudniony w warunkach szczególnych. Zakład przyjął za udowodnione 38 lat 5 miesięcy 19 dni okresów składkowych i nieskładkowych.

G. C. (1) złożył odwołanie od tej decyzji, do którego dołączył świadectwo pracy w warunkach szczególnych. Domagał się zmiany zaskarżonej decyzji i uwzględnienia do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu pracy od (...), od (...), od (...), od (...)i od 1(...) i przyznania prawa do emerytury pomostowej. Żądał również zasądzenia od organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wskazał, iż w okresach pracy wskazanych do dnia 31 grudnia 1999 roku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace montera c.o. przy wytwarzaniu, przesyłaniu energii cieplnej oraz montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń cieplnych, w narażeniu na działanie tlenku węgla, związków siarki, zapylenia, hałasu, okresowej pracy w zmiennych warunkach atmosferycznych, okresowej wymuszonej pozycji ciała na stanowisku mechanik obchodowy. Natomiast w pozostałych okresach tj. do dnia 29 listopada 2016 roku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace zakładowych służb kolejowych bezpośrednio związanych z utrzymaniem ruchu pociągów polegające na: rozprowadzaniu składów transportu węgla dostarczanego drogą kolejową, rozłączaniu i sprzęganiu taboru, przestawianiu zwrotnic, hamowaniu taboru manewrowego przy użyciu płozy, przetaczaniu wagonów, układaniu drogi przejazdu pociągu, obsłudze punktów ładunkowych na stanowisku manewrowy.

Dodatkowo wskazał, iż w chwili składania wniosku o prawo do emerytury pomostowej nie posiadał dokumentów potwierdzających całościowy stan faktyczny z przyczyn niezawinionych. W dniu 15 listopada 2023 roku zgłosił się do pracodawcy, tj. (...)w S. o wydanie świadectwa wykonywania prac w warunkach szczególnych lub o szczególnych charakterze, a pracodawca wydał świadectwo dopiero w dniu 24 stycznia 2024 roku, tj. w dniu wydania przez organ rentowy skarżonej decyzji. Odnośnie zarzutu, że po 31 grudnia 2028 roku pracodawca nie zgłosił go, jako pracownika pracującego w szczególnych warunkach wskazał, iż to po stronie pracodawcy istnieje obowiązek uiszczania składek i dokonywania wszelkich zgłoszeń, dlatego, jako pracownik, nie powinien ponosić negatywnych konsekwencji wynikających z nieprawidłowego postępowania pracodawcy oraz niepełnego przeprowadzania przez organ rentowy postępowania dowodowego w tym zakresie.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie i zasadzenie od odwołującego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Podtrzymał podstawy skarżonej decyzji i dodatkowo wskazał, iż w związku z nowymi dowodami dołączonymi do odwołania decyzją z dnia 29 lutego 2024 roku ponownie odmówił wnioskodawcy prawa do emerytury pomostowej na podstawie przepisu art. 4 w związku z art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych.

Sprawę zarejestrowano pod sygn. akt III U 134/24.

Decyzją z dnia 29 lutego 2024 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. ponownie odmówił G. C. (1) prawa do emerytury pomostowej. Rozpoznając jego wniosek w oparciu o art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych wskazał, iż po dniu 31 grudnia 2008 roku wnioskodawca nie wykonywał prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art.3 ust.1 i 3 ustawy. Od 1 stycznia 2009 roku nie został zgłoszony w ZUS jako pracownik zatrudniony w warunkach szczególnych. Do stażu pracy w warunkach szczególnych według art. 4 ustawy organ rentowy uwzględnił 15 lat 8 miesięcy 7 dni. Ponadto odmówił mu również przyznania emerytury pomostowej zgodnie z art.4 w związku z art. 49 ustawy, ponieważ na dzień 1 stycznia 2009 roku nie udowodnił okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art.3 ust. 1 i 3 niniejszej ustawy (tj. pracy wymienionej w załączniku nr 1 lub 2 ustawy o emeryturach pomostowych), wynoszącego co najmniej 15 lat.

Do pracy wykonywanej w szczególnych warunkach zgodnie z art. 4 w związku art. 49 ustawy pomostowej organ rentowy nie zaliczył okresów zatrudnienia od (...), od (...) oraz (...), ponieważ zakład pracy nie potwierdził, że wnioskodawca wykonywał pracę wymienioną w załączniku nr 1 lub 2 do ustawy o emeryturach pomostowych.

Skarżoną decyzja organ rentowy zmienił decyzję z dnia 24 stycznia 2024 roku w zakresie wymiaru stażu pracy w warunkach szczególnych w myśl art. 4.

W odwołaniu od tej decyzji G. C. (1) domagał się jej zmiany i przyznania prawa do emerytury pomostowej. Powielił argumenty i wnioski przedstawione w odwołaniu od decyzji z dnia 24 stycznia 2024 roku.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie i zasądzenie od odwołującego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Dodatkowo wskazał, iż okres 15 lat 8 miesięcy i 7 dni został zaliczony jako staż pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze na zasadzie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego ...(Dz.U z 1983r. Nr.8,poz.43 ). W tym zakresie wskazał na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2021 roku, I (...) 156/21 i fakt, iż wnioskodawca nie spełnia warunków do przyznania mu prawa do świadczenia na podstawie art. 4 oraz art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych, ponieważ w dniu wejścia w życie ustawy nie legitymuje się okresem pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze wynoszącym co najmniej 15 lat, w rozumieniu art.3 ust. 1 i 3 ustawy.

Odwołanie zarejestrowano za sygn. III U 192/24

Postanowieniem z dnia 20 maja 2024 roku oba odwołania połączono do wspólnego rozpoznania z uwagi na tożsamość faktyczną i prawną.

Sąd ustalił, co następuje :

G. C. (1) (urodzony (...)) w dniu 29 grudnia 2024 roku wystąpił z wnioskiem o emeryturę pomostową.

W okresie od (...) odwołujący był zatrudniony stale i w pełnym wymiar czasu pracy w (...)w S. a następnie od dnia 1 stycznia 1993 roku do dnia 29 listopada 2016 roku w (...). Na wniosek odwołującego (...) Sp. z z o.o. w S. wydało mu świadectwo pracy w warunkach szczególnych. Do stażu pracy w warunkach szczególnych organ rentowy uwzględnił w całości okresy wskazane tym świadectwie tj.

- od dnia (...) oraz od dnia 1(...) dot. pracy montera c.o. (mechanika obchodowego) przy wytwarzaniu, przesyłaniu energii cieplnej oraz montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń cieplnych, w narażeniu na działanie tlenku węgla, związków siarki, zapylenia, hałasu, okresowej pracy w zmiennych warunkach atmosferycznych, okresowej wymuszonej pozycji ciała (Wykaz A, dział II, poz.1, pkt 35 załącznika nr 1 do zarządzenia nr 9 Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 01.07.1983 r. w sprawie stanowisk pracy w zakładach pracy resortu administracji, gospodarki terenowej i ochrony środowiska, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, uprawniające do niższego wieku emerytalnego oraz do wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej);

- od (...)oraz od (...) dot. pracy manewrowego tj. prac zakładowych służb kolejowych bezpośrednio związanych z utrzymaniem, ruchu pociągów polegające na: rozprowadzaniu składów transportu węgla dostarczanego drogą kolejową rozłączaniu i sprzęganiu taboru, przestawianiu zwrotnic, hamowaniu taboru manewrowego przy użyciu płozy, przetaczaniu wagonów, układaniu drogi przejazdu pociągu, obsłudze punktów ładunkowych (Wykaz A, dział VIII, poz.13, pkt 6 zawartym w załączniku nr 1 do zarządzenia nr 9 Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 01.07.1983 r. ).

Pismem z dnia 7 lutego 2024 roku pełnomocnik odwołującego wystąpiła w jego imieniu do (...) sp. z o.o. w S. o sprostowanie świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 24 stycznia 2024r. w ten sposób, aby w miejsce daty (...) wstawić datę (...) tj. daty rozwiązania z odwołującym umowy o pracę i zakończenia pracy na stanowisku manewrowego. (...) Sp. z o.o. pismem z dnia 15 lutego 2024 roku odmówiło sprostowania świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 24 stycznia 2024 roku.

Były pracodawca argumentował, iż ustawa o emeryturach pomostowych, która weszła w życie dnia 1 stycznia 2009 roku, w załączniku nr 1 wprowadziła nowy katalog prac w szczególnych warunkach, o których mowa w art. 3 ust. 1 oraz w załączniku nr 2 nowy katalog prac o szczególnym charakterze, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy.

(...) Sp. z.o.o. uznało, iż pracami o szczególnych charakterze, zgodnie z ustawą, są prace wykonywane na następujących stanowiskach: dyżurnego inżyniera ruchu; operatora turbozespołu; operatora kotła parowego; operatora kotła wodnego. Prace wykonywane na tych stanowiskach są pracami, o których mowa w załączniku nr 2 poz. 16 ustawy tj. pracami wykonywanymi bezpośrednio przy sterowaniu blokami energetycznymi wytwarzającymi energię elektryczną lub cieplną.

(dowód: akta osobowe odwołującego (teczka), świadectwo pracy w szczególnych warunkach k. 10-10v a.s., świadectwo pracy k. 11-11v a.s., wniosek odwołującego o wydanie świadectwa pracy w warunkach szczególnych k. 12 a.s., wniosek o sprostowanie świadectwa pracy w warunkach szczególnych k. 13-14 a.s., odpowiedź (...) na wniosek o sprostowanie świadectwa pracy k. 15-15v a.s. ).

W okresie od 1 stycznia 2000 roku do 29 listopada 2016 roku odwołujący pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku manewrowego. Odwołujący w tym czasie pracował na zakładowej bocznicy Przedsiębiorstwa (...), która była największą bocznicą w okolicy. Sam (...) powstał w roku 1976 roku i należy do kategorii obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa lub obronności i z tego tytułu podlega szczególnej ochronie. W 1985 roku przy Ciepłowni Głównej powstała bocznica kolejowa, która obsługuje proces dostarczania i rozładunku węgla, dostarczanego transportem kolejowym do przedsiębiorstwa. Bocznica posiada połączenie z liniami kolejowymi zarządzanymi przez (...) SA tj. linią kolejową nr 40 S. – S., linią nr 39 O. - S., linią kolejową nr 51 S. -T. - G. Państwa. Bocznica jest oświetlona, co pozwala na wykonanie pracy manewrowej i ładunkowej w porze ciemnej. Na bocznicy (...) pracę manewrową w tym samym czasie może wykonywać tylko jeden przewoźnik i nie mogą wjeżdżać na nią przesyłki z towarami niebezpiecznymi. Tory bocznicy kolejowej (...) nie są zelektryfikowane - obsługa bocznicy może być wykonywana lokomotywami spalinowymi. Obiekt infrastruktury usługowej jest dostępny dla aplikantów/przewoźników kolejowych całodobowo. Bocznica zakładowa (...) Sp. z o.o. S. posiada aktualne 12 torów o długości ogólnej 6128km, długości użytecznej 4074km. Bocznica zakładowa (...) posiada 13 rozjazdów z szyn nastawianych ręcznie i przyporządkowanych do poszczególnych torów. Przeznaczenie bocznicy zgodnie z danymi to funkcje: komunikacyjne, postojowe, zdawczo-odbiorcze i ładunkowo-postojowe.

Od 1 grudnia 1999 roku odwołujący posiadał uprawnienia kwalifikacyjne: kwalifikacje energetyczne typ. E dla 2 grupy urządzeń, świadectwo kwalifikacyjne manewrowego, świadectwo kwalifikacyjne kierowcy lokomotywek spalinowych do 300KM, uprawnia UDT do obsługi suwnic, wciągników i wciągarek, świadectwo kwalifikacyjne ustawiacza, kwalifikacje energetyczne E dla 1 grupy urządzeń oraz ukończył Technikum dla dorosłych z tytułem (...) Elektryk, a następnie ukończył Politechnikę z tytułem inżynier logistyk. Świadectwo kwalifikacyjne manewrowego zostało mu nadane przez komisję (...), w oparciu o przepisy kolejowe obowiązujące na dzień nabycia uprawnień. Do obowiązków odwołującego jako manewrowego należało – zgodnie z zakresem obowiązków z dnia 9 października 2000 roku m.in. dokonywanie odhamowania wagonów i usunięcie urządzenia zabezpieczającego spod kół wagonów, dokonywanie obsługi rozjazdów osobiście, rozprzęganie i sprzęganie wagonów, przestawianie zwrotnic przewidzianych do obsługi przy podstawianiu wagonów na poszczególne grupy torów, powtarzanie w razie potrzeby sygnałów alarmowych, zabezpieczenie wagonów przed zbiegnięciem, a przed przystąpieniem do pracy manewrowej usuwanie zabezpieczenia oraz inne czynności związane z pracą manewrowej zlecone przez ustawiacza. Zakres obowiązków określał, jakie czynności i procedury musiał każdorazowo wykonać np. sprawdzić, które tory są wolne i jaki jest stan zapełnienia każdego z torów, czy pod wagonami nie ma płóz, klinów lub innych przedmiotów, które mogą spowodować wykolejenie, czy na torach nie znajduj się tabor wykolejony, uszkodzony z przesuniętym lub uszkodzonym ładunkiem bądź wagony wymagające zachowania szczególnej ostrożności etc. Przetaczanie wagonów wykonywał silnikowym pojazdem drogowym, a w wyjątkowych przypadkach - sposobem ręcznym. Przed wykonywanie obowiązków kierowcy lokomotywy spalinowej miał obowiązek sprawdzenia jej stanu technicznego. (...) Sp. z o.o. S. chcąc mieć czynną bocznicę zakładową musiał zapewnić do jej obsługi drużynę manewrową (przetokową) zgodnie z przepisami o ruchu kolejowym, w skład której wchodził pracownik zatrudniony na stanowisku manewrowy (przetokowy).

(dowód: akta osobowe odwołującego (teczka), opinia biegłego M. J. k. 148-162 a.s.).

Odwołujący wskazywał, iż jako manewrowy wykonywał trzy czynności tj. przekładał tory, łączył i rozłączał wagony. Przykładowo, gdy przychodziło wahadło 36 wagonów, po 3 wagony wpychał do ciepłowni głównej (...)u, natomiast były z gazem do P. czy z cementem. Teren bocznicy był ogrodzony, ale każdy poruszał się „jak chciał” i dlatego w trakcie manewrów trzeba było zachować szczególna ostrożność. Odwołującemu powierzono również obowiązki magazyniera, które polegały na spisywaniu wagonów z towarem do(...) (nie spisywał wagonów z cementem czy gazem). Na bocznicy nie było budynku magazynowego i informacje o liczbie wagonów przekazywał do biura dla mistrza, księgowej lub kierownika. Świadectwo kwalifikacyjne manewrowego dostał po zdaniu egzaminy przed Komisją (...). Lokomotywą pracodawcy mógł podciągać 3-6 wagonów. Lokomotywa (...) wjeżdżała na bocznice, zostawiała średnio 36 wagonów i odjeżdżała, a następnie wjeżdżała lokomotywa (...)u. Dziennie wjeżdżało od 1 do 3 składów. Świadek J. W. pracował razem z odwołującym od 2000 roku na zakładowej bocznicy. Świadek miał w angażu wpisane stanowisko manewrowy, ustawiacz i maszynista. Razem współpracowali do 2016r. Pracowali na trzy zmiany, ponieważ było tyle pracy. Transportowano miał potrzebny do pracy (...), ale również obsługiwano (...), gaz (...) Odwołujący na swojej zmianie musiał podstawiać cysterny na załadunek i rozładunek i obsługiwać bieżące składy. Ponadto musiał stale dbać o stan techniczny bocznicy ale również dwóch lokomotyw.

(dowód: wyjaśnienia odwołującego k. 61 a.s., zeznania odwołującego k.183v-184, zeznania świadka J. W. k. 62 a.s.).

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 4 ustawy z 19.12.2008r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2023r., poz. 164 ze zm.) prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;

2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;

3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;

4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

5) (uchylony);

6) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

7) (uchylony).

W myśl art. 3 ust. 1 prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy.

Zgodnie z ust. 3 tego przepisu prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy.

Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 1 (ust. 4). Za pracowników wykonujących prace o szczególnym charakterze uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 3 (ust. 5). Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się również osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (ust. 7).

Z kolei zgodnie z art. 49 powoływanej ustawy, prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobie, która:

1) po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

2) spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-4 i art. 5-12;

3) w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

Z analizy powołanych przepisów wynika jednoznacznie, że dla osób, które po dniu 31 grudnia 2008 roku, nie wykonywały pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3, istotnym jest aby cały okres 15 lat pracy w warunkach szczególnych, przypadający przed tą datą, był okresem pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Nie zaś jak w wypadku odwołującego okresem pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 32 ustawy emerytalnej.

Emerytury pomostowe dotyczą ubezpieczonych (urodzonych po 31 grudnia 1948r.) zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zastąpiły one emerytury w wieku obniżonym przyznawane na podstawie art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Cechą charakterystyczną emerytur pomostowych jest ich przejściowy charakter (por. I. Jędrasik-Jankowska, K. Jankowska, Prawo do emerytury - Komentarz do ustaw z orzecznictwem, Warszawa 2011, s. 34 i następne). Istotne są odmienności obu tych świadczeń (emerytur w wieku obniżonym przyznawanych na podstawie ustawy emerytalnej i emerytur pomostowych), różniące się warunki nabycia prawa do nich, co prowadzi do wniosku, że nie wszyscy uprawnieni do emerytur w niższym wieku z uwagi na pracę w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS nabyliby obecnie prawo do emerytur pomostowych.

Celem ustawy o emeryturach pomostowych było bowiem ograniczenie kręgu uprawnionych do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, do której prawo nabywa się w niższym wieku niż powszechny wiek emerytalny (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 13 marca 2012 r., II UK 164/11, z 4 września 2012 r., I UK 164/12, uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 16 marca 201 r., OTK-A 2010 Nr 3, poz. 21 oraz uzasadnienie projektu ustawy o emeryturach pomostowych, Sejm RP VI kadencji, nr druku 1070; w nowszym orzecznictwie por. wyroki Sądu Najwyższego z 11 marca 2021 r., I (...) 17/21, i z 23 listopada 2021 r., (...) 85/21).

Ogólna charakterystyka emerytur pomostowych została przedstawiona przez Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z 16 marca 2010 r., K 17/09, oraz w późniejszych orzeczeniach (por. wyroki Trybunału Konstytucyjnego: z 25 listopada 2010r., K 27/09, OTK-A 2010 Nr 9, poz. 109 oraz z 3 marca 2011 r., K 23/09, OTK-A 2011 Nr 2, poz. 8). Trybunał zwrócił uwagę, że uchwalenie ustawy o emeryturach pomostowych miało na celu stopniowe wygaszanie dotychczasowych zasad przechodzenia na emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym przez osoby pracujące w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Celem ustawy o emeryturach pomostowych, w obliczu niekorzystnych trendów demograficznych, było przede wszystkim przejście z systemu, w którym istniały szerokie możliwości przechodzenia na wcześniejszą emeryturę, do systemu, w którym takie uprawnienia zostaną istotnie ograniczone, a następnie zlikwidowane. Na konieczność ograniczenia kręgu osób uprawnionych do emerytury w obniżonym wieku Trybunał Konstytucyjny zwracał uwagę już w wyroku z 20 maja 2008 r., SK (OTK-A 2008 Nr 4, poz. 60), podnosząc, że konieczne jest zweryfikowanie przesłanek, którymi kierował się prawodawca w 1983 r. przy konstruowaniu preferencyjnych rozwiązań skracania wieku emerytalnego. Stąd emerytury pomostowe, choć są świadczeniami emerytalnymi, różnią się od "zwykłych" emerytur wypłacanych na podstawie ustawy emerytalnej osobom, które osiągnęły powszechny wiek emerytalny. Wśród najważniejszych odrębności należy wymienić: (-) obniżony o 5 lat wiek emerytalny w porównaniu do zwykłego/powszechnego wieku emerytalnego (art. 4 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych i art. 24 ust. 1ustawy emerytalnej); (-) dodatkowe wymaganie dotyczące stażu - co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (art. 4 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych), zdefiniowanych albo w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych, wyszczególnionych w załącznikach nr 1 i 2 do tego aktu, albo w art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS; (-) okresowość (emerytury pomostowe są wypłacane tylko w okresie przejściowym, do osiągnięcia przez uprawnionego powszechnego wieku emerytalnego, kiedy to nabywa on prawo do zwykłej emerytury); (-) warunek uzyskania emerytury pomostowej w postaci wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed 1 stycznia 2009 r. oraz po 31 grudnia 2008 r.; (-) odrębne źródło finansowania (środki na emerytury pomostowe nie pochodzą z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a więc ze zwykłych składek na ubezpieczenie emerytalne, lecz z odrębnego Funduszu Emerytur Pomostowych).

Z ustaleń Sądu wynikało, iż odwołujący zarówno przed 1 stycznia 2009 roku wykonywała prace w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 32 ustawy emerytalnej oraz przepisów ustawy o emeryturach pomostowych, jak również po tej dacie wykonywał prace w warunkach szczególnych w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych.

Organ rentowy, ale również były pracodawca odwołującego, pracy na stanowisku manewrowego nie uznawali za pracę o szczególnym charakterze, w myśl ustawy o emeryturach pomostowych. Stanowisko to było nieprawidłowe.

Mając na uwadze treść poz. 6 załącznika 2 ustawy o emeryturach pomostowych, do prac o szczególnym charakterze zaliczyła prace bezpośrednio przy ustawianiu drogi przebiegu pociągów i pojazdów metra (dyżurny ruchu, nastawniczy, manewrowy, ustawiacz, zwrotniczy, rewident taboru bezpośrednio potwierdzający bezpieczeństwo pociągu, dyspozytor ruchu metra, dyżurny ruchu i stacji metra), koniecznym było ustalenie czy prace wykonywane przez odwołującego na stanowisku manewrowego, można zaliczyć do pracy w szczególnym charakterze.

Pracami o szczególnym charakterze są prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się (art. 3 ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych). Pracami o szczególnym charakterze są zatem prace, które z uwagi na warunki ich wykonywania, przyczyniają się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, a co za tym utraty zdolności do wykonywania tego rodzaju prac (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2018r., II UK 386/17). Oznacza to, że w przypadku prac o szczególnym charakterze definicja kładzie nacisk na szczególną odpowiedzialność pracownika, związaną z wykonywanymi czynnościami. W przypadku prac o szczególnym charakterze dominującą rolę odgrywa raczej czynnik interesu publicznego (ochrony innych osób przed niebezpieczeństwem związanym z faktem, że pracownik, który wykonuje te szczególnie odpowiedzialne czynności może nie mieć już należytej sprawności psychofizycznej, ze względu na jej naturalne obniżenie podyktowane wiekiem). W interesie publicznym leży więc odsunięcie takiego pracownika od wykonywania czynności obarczonych szczególnym ryzykiem, a w interesie pracownika umożliwienie mu nabycia "przejściowych" świadczeń, przed uzyskaniem pełnych praw emerytalnych (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2012 r., I UK 276/11).

Jak wynika z powyższego, tym co charakteryzuje prace o szczególnym charakterze, to związana z ich wykonywaniem szczególna odpowiedzialność oraz szczególna sprawność psychofizyczna. W literaturze podnosi się, że przez szczególną odpowiedzialność należy rozumieć odpowiedzialność za wykonywanie takich prac, których niewłaściwe wykonywanie może spowodować bezpośrednie zagrożenie bezpieczeństwa publicznego, w tym zdrowia lub życia własnego lub innych osób, a pracownik je wykonujący jest świadom konsekwencji niewłaściwej realizacji powierzonych zadań. Z kolei szczególna sprawność psychofizyczna oznacza określony zespół tzw. cech krytycznych, czyli cech niezbędnych do zapewnienia bezpieczeństwa wykonywania pracy, szczególnie w warunkach stresu. W przypadku prac o szczególnym charakterze cechy krytyczne odnoszą się do sprawności intelektualnej i sensomotorycznej, zdolności oraz cech temperamentu, a ich poziom wyznaczają normy opracowane na podstawie wyników pomiarów tych cech w określonych grupach zawodowych ("Zasady kwalifikacji prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze", Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2009).

Pod pozycją 6 załącznika 2 do ustawy wymieniono wprost stanowisko manewrowego, jako stanowiska pracy w szczególnym charakterze. Ustawodawca wskazał więc konkretne stanowisko pracy, nie posłużył się zatem opisową metodą scharakteryzowania pracy uprawniającej do emerytury pomostowej, jak uczynił to przy innych regulacjach (np. poz. 16 dotyczy prac bezpośrednio przy sterowaniu blokami energetycznymi wytwarzającymi energię elektryczną lub cieplną). Formuła opisowa składa się ze zwrotów niedookreślonych, z których praktycznie każdy wymaga konkretyzacji. Pozwala to też na dużą elastyczność kwalifikacji różnego rodzaju prac, wykonywanych na różnych stanowiskach, różnie nazywanych (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2022 r., (...) 118/21). Natomiast w przypadku poz. 6 załącznika 2 ustawodawca wymienił konkretne stanowiska, które z racji na bezpośredni udział przy ustawianiu drogi przebiegu pociągów i pojazdów metra są pracami o szczególnym charakterze.

W wyroku z dnia 11 marca 2021 roku, I (...) 17/21 Sąd Najwyższy podkreślił, że wykaz będący załącznikiem do ustawy o emeryturach pomostowych stanowi uzupełnienie i skonkretyzowanie definicji pracy o szczególnym charakterze zamieszczonej w art. 3 ust. 3 ustawy. Natomiast z poczynionych ustaleń wynika wprost, że praca odwołującego na stanowisku manewrowego odznaczała się przymiotami wymienionymi w tejże definicji. Jak wynika z ustaleń biegłego M. J., ale również z wiedzy powszechnej dotyczącej działalności (...) w S., jest to zakład mający priorytetowe znaczenie dla bezpieczeństwa mieszkańców S., gdyż dostarcza ciepła do ich mieszkań. Bezspornie, (...) jest spółką o strategicznym znaczeniu, a niewłaściwe wykonywanie pracy np. przez manewrowego może spowodować bezpośrednie zagrożenie bezpieczeństwa publicznego, o którym mowa w art. 3 ust. 3 ustawy. Zaznaczyć bowiem należy, że praca G. C. obejmowała również przetaczanie i obsługę całych składów obejmujących olbrzymie (umieszczone na wagonach) cysterny z gazem. Wybuch takiej cysterny skutkował by niewątpliwie eksplozjami kolejnych ze składu, a także zapaleniem się węgla zgromadzonego na pobliskich składach czy stojących w pobliżu wagonach. Równało by się to olbrzymiej katastrofie zagrażającej ludziom i infrastrukturze krytycznej.

Przede wszystkim należy podkreślić, że nie ma żadnych podstaw do przyjęcia, iż praca manewrowego w aspekcie pracy o szczególnym charakterze dotyczy tylko tych pracowników, którzy pracowali w zakładach należących do branży kolejowej. W tym zakresie stanowisko organu rentowego oraz pracodawcy jest nieprawidłowe. O ile w świetle przepisu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i aktu wykonawczego w postaci rozporządzenia Rady Ministrów z 07.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8 poz. 43), stanowiska pracy w Wykazie A, stanowiącym złącznik do wspomnianego rozporządzenia, były grupowane z uwagi na branże, tak w przypadku ustawy o emeryturach pomostowych takiego podziału nie ma. Dodatkowo poszczególni ministrowie w ramach rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku wydawali własne zarządzenia, które doprecyzowywały stanowiska związane z pracą w warunkach szczególnych. Wspomnieć należy, że zarządzenia te nie stanowiły źródła prawa (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2012 r., I UK 403/11). Zatem z racji na to, że odwołujący nie był zatrudniony w zakładzie pracy należącym do branży kolejarskiej, jako manewrowy wykonywał prace związane z bezpośrednio przy ustawianiu drogi przebiegu pociągów. Należy bowiem podnieść - co jest utrwalone w orzecznictwie - że dla oceny czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, lecz rodzaj powierzonej mu pracy (rzeczywiście wykonywanych zadań pracowniczych) ( por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2010 roku, II UK 21/10 i z dnia 24 marca 2009 roku, I PK 194/08). Z poczynionych w sprawie ustaleń wynika wprost, że odwołujący żeby móc wykonywać prace manewrowego musiał uzyskać stosowe uprawnienia, które wydała mu komisja (...). Jak wynikało z zeznań odwołującego oraz świadka J. W., na stanowisku manewrowego odwołujący zajmował się pracą „bezpośrednio przy ustawianiu drogi przebiegu pociągów” (poz. 6 zał.2). Stale i w pełnym wymiarze czasu pracy zajmował się manewrowaniem składami, które wjeżdżały na bocznice należącą do (...)u. Jeden skład obejmowała średnio 36 wagonów i jego obsługa wymagała wytyczenia specjalnego obszaru, który pozwoliły na bezpieczne i sprawne przetoczenie poszczególnych wagonów. Dlatego czynności te odbywały się na bocznicy zakładowej. Fakt, że (...) jest firmą zaopatrującą w ciepło miasto S. i nie tylko mieszkańców, ale również instytucje, ilość paliwa potrzebnego do pracy ciepłowni, wymaga korzystania z transportu kolejowego, a tym samym posiadania własnej bocznicy kolejowej, która do tego obsługiwała transport cystern z gazem, co stanowiło szczególne i olbrzymie zagrożenie z uwagi na rodzaj ładunków jak i ich masę. (...) składów wymaga posiadania pracowników z odpowiednimi uprawnieniniami i taką osoba był odwołujący. Przy ocenie charakteru pracy nie sposób pominąć faktu, że nawet niewielka utrata kontroli nad przetaczanym ładunkiem o masie kilkudziesięciu ton czy nawet większym, skutkowała by olbrzymimi stratami wynikającymi z powstałych uszkodzeń.

Zaliczenie danego okresu do pracy o szczególnym charakterze wymagało ustalenia, iż odwołujący stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał takie prace. Istotne było zatem nie tylko, że wykonywał czynności wymienione w załączniku 2 pod poz. 6, ale również, że wykonywał je w pełnym wymiarze czasu pracy. Zgodnie z art. 3 ust. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 1. Powołany przepis zawiera dodatkowe kryterium, którego spełnienie pozwala na uznanie danego rodzaju prac za prace w szczególnych warunkach. Jest to wymóg związany z czasem narażenia pracownika na wpływ czynników ryzyka wymienionych w art. 3 ust. 1. ustawy o emeryturach pomostowych. W art. 3 ust. 4 ustawy nie chodzi więc o wymiar czasu pracy określony w umowie o pracę, lecz o wymiar czasu pracy faktycznie wykonywanej w narażeniu na czynniki ryzyka, które powodują, że dane prace są pracami wykonywanymi w szczególnych warunkach. Dlatego też dla uznania, że praca jest wykonywana w szczególnych warunkach, nie wystarcza określenie w umowie o pracę, że pracownik został zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na konkretnym stanowisku, z zajmowaniem którego związana jest jedynie (potencjalna) konieczność wykonywania prac wymienionych w wykazie prac w szczególnych warunkach, stanowiącym załącznik nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych, ale niezbędne jest, aby prace takie rzeczywiście wykonywał w pełnym wymiarze czasu pracy, to jest codziennie i przez całą przewidzianą dla niego dniówkę roboczą. Za takim rozumieniem użytego w art. 3 ust. 4 ustawy o emeryturach pomostowych pojęcia „w pełnym wymiarze czasu pracy” przemawia w szczególności to, że ustawodawca związał go z - również użytym w tym przepisie - sformułowaniem „pracowników wykonujących”, co jednoznacznie wskazuje, iż ów pełny wymiar czasu pracy nie wynika z samego tylko faktu zatrudnienia na określonym stanowisku w pełnym wymiarze czasu pracy, lecz jest związany z rzeczywistym „wykonywaniem” prac, o których mowa w ust. 1, w takim właśnie wymiarze czasu pracy. W pełni uprawnione jest zatem odwołanie się w omawianym zakresie do utrwalonej wykładni podobnych pojęć użytych w § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.), w myśl której praca w szczególnych warunkach, to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97 i z dnia 19 maja 2011 r., III UK 174/2010).

Powyższe rozważania były istotne z uwagi na fakt powierzenia odwołującemu, obok obowiązków manewrowego, również czynności magazyniera. Jako manewrowy odwołujący zaczął pracować od 1 stycznia 2000 roku, natomiast obowiązki magazyniera zostały mu powierzono dodatkowo od 19 czerwca 2008 roku do końca trwania umowy o pracę. (...) nie posiadał na bocznicy własnego magazynu, natomiast odwołujący w ramach wykonywania czynności magazyniera miał obowiązek spisania ilości wagonów, które w danym składzie zawierały miał przeznaczony na potrzeby działania ciepłowni. Spis wagonów (ilości transportu w danym składzie) przekazywał administracji – mistrzowi, księgowej lub kierownikowi. Nie był zatem odpowiedzialny za dalsze rozliczenia czy ewidencjonowanie poszczególnych skaldów. Czynności magazyniera w wymiarze wykonywanym przez odwołującego nie uszczypały zatem czasu, w którym wykonywał czynności manewrowego. Podkreślenia wymaga, iż składy, które były wtaczane przez (...) na bocznicę (...)u liczyły średnio 36 wagonów, z czego od 3 do 6 wagonów zawierało transport paliwa przeznaczonego do (...)u. Pozostałe były przetaczane przez odwołującego do odbioru przez inne zakłady (zawierały m.in. cement i gaz).

W tym zakresie wskazać należy na uchwałę składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Pracy, (...) i Spraw Publicznych z dnia 31 stycznia 2018 r. sygn. akt III UZP 8/17, w której Sąd Najwyższy wskazał, iż „Praca w transporcie kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, który ubocznie wykonywał czynności konwojenta, ładowacza lub spedytora w odniesieniu do przewożonych towarów, jest pracą w szczególnych warunkach (art. 32 ust. 1 w związku z art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych….” Tak więc w ocenie Sądu Najwyższego uboczne wykonywanie innych obowiązków (czynności) nie wyklucza uznania, że doszło do spełnienia przesłanek uzasadniających uznanie podstawowej pracy za wykonywaną w warunkach szczególnych.

Mając powyższe na uwadze, Sąd uznał, iż odwołujący w okresie od 1 stycznia 2000 roku do 29 listopada 2016 roku stale i w pełnym wymiarze czasu pracował jako manewrowy, a zatem w warunkach o szczególnym charakterze (poz. 6 załącznik 2), spełnił wszystkie warunki do uzyskania prawa do emerytury pomostowej zarówno w oparciu o art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, jak i art. 4 w zw. z art. 49 ustawy.

Z uwagi na powyższe, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1.

G. C. (1) złożył odwołanie od decyzji z dnia 24 stycznia 2024 roku, która została zmieniona decyzją z dnia 29 lutego 2024 roku, od której również się odwołał. Z uwagi na rozstrzygnięcie w punkcie 1, rozpoznanie odwołania od decyzji z dnia 24 stycznia 2024 roku stało się zbędne, dlatego na podstawie art. 355 k.p.c. postepowanie w pozostałym zakresie umorzono (pkt 2).

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 98 §1, §1 ¹, art. 99 k.p.c. w zw. z §9 ust. 2 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2023r. poz. 1935 ze zm.).

mt