Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Suwałkach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 czerwca 2024r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	sędzia Piotr Witkowski
Protokolant:	Marta Majewska-Wronowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 czerwca 2024r. w Suwałkach

sprawy A. H.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o rekompensatę

w związku z odwołaniem A. H.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 26 stycznia 2024 r. znak (...)

1.  oddala odwołanie;

2.  zasądza od A. H. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. 180 (sto osiemdziesiąt) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt III U 145/24

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 26 stycznia 2024 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił A. H. prawa do rekompensaty.

Wskazał na art. 21 ustawy z 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2023r., poz. 1251 ze zm.), zgodnie z którym rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy emerytalnej wynoszący co najmniej 15 lat na dzień 31 grudnia 2008 roku. Rekompensata nie przysługuje osobie, która prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy emerytalnej.

Zakład odmówił A. H. prawa do rekompensaty, ponieważ nie udokumentowała co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, a jedynie 14 lat 8 miesięcy i 26 dni.

Do rekompensaty organ rentowy nie uwzględnił okresu od 1 września 1998 roku do 31 grudnia 2008 roku, ponieważ w zaświadczeniu z 3 stycznia 2024 roku wystawionym przez Szkołę Podstawową Nr (...) w E. wskazano, że w tym okresie udzielono A. H. płatnego zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na okres urlopowania do pełnienia funkcji prezesa (...) w E.. W związku z tym nie mogła wykonywać pracy jako nauczyciel.

W odwołaniu od tej decyzji A. H. domagała się jej zmiany i przyznania jej prawa do rekompensaty. Wskazała, iż w myśl art. 32 i art 33 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS do osób wykonujących prace w szczególnym charakterze zalicza się nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku - Karta Nauczyciela. Powyższe oznacza, iż każda praca nauczycielska wykonywana do 2009 roku jest pracą w szczególnym charakterze. Następnie przywołała rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku, które wskazuje, że nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art 1 pkt 1-7 Karty Nauczyciela, nabywa prawo do emerytury na zasadach określonych w § 4 rozporządzenia i jest uważany za wykonującego prace w szczególnym charakterze (§15 rozporządzenia). Ponadto rozporządzenie mówi również, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy (§2 ust. 1 rozporządzenia). W opinii odwołującej w świetle art. 2 pkt 5 i art 21 ust 1 ustawy o emeryturach pomostowych przesłankami nabycia prawa do rekompensaty jest:

1. nienabycie prawa do emerytury pomostowej (z powodu nieuznania pracy za wykonywaną w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych);

2. osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat.

Dalej wskazała na art. 1 ust. 2 pkt 3 Karty Nauczyciela, zgodnie z którym ustawie podlegają nauczyciele urlopowani na podstawie przepisów z dnia 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych. Zgodnie zaś z art. 91a ust. 3 Karty Nauczyciela nauczycielom urlopowanym na podstawie przepisów ustawy o związkach zawodowych, przysługują uprawnienia wynikające między innymi z art. 88-88a Karty Nauczyciela.

A. H. powołała się również na prezentacją ZUS pt. „Świadczenia emerytalne nauczycieli” z 2022 roku, z której wynikało, że rekompensata przysługuje za 15 lat pracy w pełnym wymiarze czasu pracy do 1 stycznia 2009. Zgodnie zaś ze stanowiskiem ZUS z 5 listopada 2015 roku „Praca w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze do rekompensaty” : przy ustalaniu 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganego do obliczenia rekompensaty stosuje się analogiczne zasady jak przy ustalaniu prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu wykonywania tej pracy. Niezbędne jest, aby praca w szczególnych warunkach była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Przy ustalaniu okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenie na wypadek choroby lub macierzyństwa. Są to okresy:

1. niezdolności do pracy,

2. usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za które w okresie od 15 listopada 1991 roku do 24 lipca 1992 r. wypłacono nauczycielowi, na podstawie Karty Nauczyciela, wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy, a w odniesieniu do wynagrodzenia wypłaconego nauczycielowi w czasie urlopu macierzyńskiego - za okres od 15 listopada 1991 r. do 31 lipca 1992 r,,

3. urlopu dla poratowania zdrowia,

4. urlopu szkoleniowego,

5. przebywania nauczycieli na urlopie na dalsze kształcenie się,

6. pozostawania nauczycieli w tzw. stanie nieczynnym,

a także okresy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 roku zasiłki: chorobowy, macierzyński, opiekuńczy bądź świadczenie rehabilitacyjne.

Ponadto przy ustalaniu okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się - niezależnie od okresów, w jakich zostały przebyte - okresów urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego oraz służby wojskowej. Powyższe przesłanki wykluczające prawo do rekompensaty stanowią katalog zamknięty, a zatem urlopowanie na czas pełnienia funkcji w związkach zawodowych nie stanowi nieobecności w pracy uprawniającej do odmowy przyznania prawa do rekompensaty.

Odwołująca wskazała, iż nieuwzględnianie przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa jest wynikiem regulacji zawartej w 32 ust 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Do dnia 31 października 2005 roku art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS był podzielony na dwa punkty. Zgodnie z treścią art. 32 ust 1a pkt 2 ustawy w brzmieniu przed 1 listopadem 2005 roku przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględniano okresów, w których na mocy szczególnych przepisów pracownik został zwolniony ze świadczenia pracy (np. został zwolniony z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej). Przepis art 32 ust. 1a pkt 2 ustawy został uchylony z dniem 1 listopada 2005 roku na mocy art. 1 pkt 7 w zw. z art 4 ustawy z 1 lipca 2005 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2005 r. nr 169, poz. 1412 ze zm.). Skutkiem tego uchylenia od 1 listopada 2005 roku okres zwolnienia nauczyciela z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej jest okresem pracy w szczególnym charakterze (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 kwietnia 2009 roku I UK 313/08).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie i zasądzenie od odwołującej zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Podtrzymał podstawy skarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Odwołania za uzasadnionego uznać nie można było.

Na wstępie wskazać należy, że postępowanie dowodowe w sprawie Sąd ograniczył do dokumentów zgromadzonych na etapie postępowania przed organem rentowym. W tym zakresie opierał się o treść zaświadczenia Szkoły Podstawowej Nr (...) w E. z dnia 4 grudnia 2023 roku (k. 17 akt ZUS), z którego wynikało, że odwołująca w szkole tej jest zatrudniona od 1 września 1983 roku do nadal, w tym do 1 września 1983 roku do 31 sierpnia 1998 roku jako nauczyciel, a od 1 września 1998 roku do nadal jak prezes (...)w E.. Sąd nie żądał informacji o ilości pensum i przepracowanych godzin przez odwołującą się w okresie od 1 września 1998 roku, ponieważ fakt nieświadczenia wówczas przez nią pracy był bezsporny. Natomiast spór w sprawie dotyczył interpretacji przepisów, które dotyczą prawa do rekompensaty. Zdaniem Sądu argumenty przedstawione przez A. H. były chybione, a interpretacja powołanych w odwołaniu przepisów chaotyczna, a tym samym błędna.

Zgodnie z art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący, co najmniej 15 lat. Stosownie do art. 23 ust. 1 ustawy, ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę. Rekompensata nie jest więc samoistnym świadczeniem pieniężnym i jest przyznawana w formie dodatku do kapitału początkowego, o których mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 23 ust. 2 ww. ustawy).

A. H. (ur. (...)) wystąpiła w dniu 14 listopada 2023 roku o emeryturę powszechną wraz z rekompensatą. Decyzją z dnia 15 grudnia 2023 roku organ rentowy na podstawie art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przyznał A. H. emeryturę w kwocie zaliczkowej od dnia 1 listopada 2023 roku.

Rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury w niższym wieku, nawet jeśli tego prawa nie zrealizowała. Przez analogię, prawa do rekompensaty nie ma osoba, która nie przeszła na emeryturę pomostową mimo spełnienia warunków. Odwołująca nie nabyła prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, gdyż na dzień 31 grudnia 1998 roku nie wypełniła warunku posiadania ogólnego stażu pracy w wymiarze 25 lat, o którym mowa w art. 184 ustawy emerytalnej. Zgodnie z treścią tego przepisu, ubezpieczonemu, urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948 roku, przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy, tj. w przypadku kobiet po ukończeniu 55 lat, jeżeli w dniu wejścia w życia ustawy, tj. na dzień 1 stycznia 1999 roku, osiągnęła okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – 15 lat oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 ustawy, to jest 20 lat.

Należy podkreślić, iż A. H. nie wystąpiła również o emeryturę na podstawie przepisów Karty Nauczyciela, tj. o emeryturę przyznawaną bez względu na wiek. Zgodnie z odesłaniem z art. 47 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zasady przechodzenia na emeryturę nauczycieli bez względu na wiek, urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku a przed dniem 1 stycznia 1969 roku, określają odrębne przepisy. Przepisy art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela regulują prawo nauczycieli do przechodzenia na emeryturę bez względu na wiek. Przepis art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela stanowi, że nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich – dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą – po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy – przejść na emeryturę. Do 20-letniego okresu pracy nauczycielskiej zalicza się okresy pracy w wymiarze co najmniej połowy obowiązkowego wymiaru zajęć (art. 91b ust. 1 KN), z wyjątkiem nauczycieli, którzy przeszli do pracy w urzędach organów administracji rządowej, kuratoriach oświaty, innych jednostkach i organach sprawujących nadzór pedagogiczny, komisjach egzaminacyjnych i związkach zawodowych, gdyż w stosunku do tych nauczycieli zaliczeniu podlegają okresy pracy na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w pełnym wymiarze czasu pracy. W wyroku z dnia 17 lipca 2007 r., II UK 275/06 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że w sprawie o prawo do emerytury nauczycielskiej ustalenie spełnienia wymaganego wymiaru pracy dydaktycznej i wychowawczej następuje według przepisów określających ten wymiar, które obowiązywały w czasie wykonywania pracy.

Przepis 88 ust. 1 Karty Nauczyciela jest regulacją szczególną w stosunku do przepisów ustawy emerytalnej i w zakresie uprawnień emerytalnych nauczycieli normuje wszystkie wymagania, których spełnienie uprawnia nauczyciela do przejścia na emeryturę w niższym wieku (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2010 roku, II UK 64/10, LEX).

Odwołująca swojego uprawnieninia upatrywała w przepisach Karty Nauczyciela i zaliczenia okresu oddelegowania do „pracy” w związkach zawodowych, do okresu pracy w warunkach szczególnych. Na poparcie swej argumentacji odwołująca się przywołała wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2009 roku I UK 313/08, o którym w dalszej części uzasadnienia. Ostatecznie Sąd nie podzielił argumentacji prawnej odwołującej się, zmierzającej do wykazania, że okres sprawowania funkcji prezesa (...) w E. od 1 września 1998 roku powinien zostać wliczony do okresu pracy w szczególnym charakterze, o jakim mowa w rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983 roku.

Po wejściu w życie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, czyli od 1 stycznia 1999 roku - ukształtowały się dwa odrębne systemy emerytalne nauczycieli, wywodzące się z potraktowania pracy nauczycielskiej jako zatrudnienia w szczególnym charakterze: pierwszy – związany z wykonywaniem pracy w szczególnym charakterze określonej w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.); drugi – w którym warunki emerytalne regulowane są przepisami odrębnymi.

Gdy chodzi o pierwszą możliwość, to rozporządzenie z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego, które podstawę stosowania znajduje w treści art. 32 ust. 1 i art. 46 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przewiduje prawo do emerytury (§ 15) dla urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 roku i w okresie po dniu 31 grudnia 1948 roku a przed dniem 1 stycznia 1969roku, nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 Karty Nauczyciela. Nauczyciele urodzeni we wskazanych okresach mogą nabyć prawo do emerytury na zasadach określonych w § 4 rozporządzenia, czyli po osiągnięciu wieku wynoszącego 55 lat dla kobiet i okresu zatrudnienia 20 lat, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach, przy czym pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1-7 Karty Nauczyciela, określoną w tej ustawie jako praca zaliczona do I kategorii zatrudnienia, uważa się pracę w szczególnym charakterze. Nauczyciele urodzeni w wymienionych wyżej okresach nabywają także, zgodnie z art. 32 ust. 1 i art. 47 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, prawo do emerytury bez względu na wiek na podstawie odrębnych przepisów (drugi system). Przepisem odrębnym jest tu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, zgodnie z którym nauczyciel ma prawo przejść na emeryturę po wykazaniu 30. letniego okresu zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze lub 25. letniego okresu zatrudnienia, w którym przez, co najmniej 20 lat wykonywał pracę w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym – tzw. emerytura nauczycielska. Przez pracę nauczyciela wykonywaną w szczególnym charakterze należy rozumieć (art. 3 pkt 1 Karty Nauczyciela) pracę wykonywaną w charakterze nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego w przedszkolu, szkole lub innej placówce wymienionej w art. 1 ust. 1 ustawy (por. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 1986 roku, sygn. akt III UZP 8/86, uchwałę z dnia 23 stycznia 1986 roku, sygn. akt III UZP 56/85). Przepisu tego nie stosuje się do nauczyciela zatrudnionego w wymiarze niższym niż połowa obowiązującego wymiaru zajęć (art. 91b ust. 1 Karty Nauczyciela), co oznacza, że do nauczycielskiego stażu pracy, wymaganego do uzyskania emerytury przewidzianej w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, zalicza się wszystkie okresy pracy nauczycielskiej wykonywanej w wymiarze, co najmniej połowy obowiązującego wymiaru zajęć.

Przepis art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela jest przepisem szczególnym w odniesieniu do ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i w zakresie uprawnień emerytalnych nauczycieli normuje wszystkie wymagania, których spełnienie uprawnia nauczyciela do przejścia na emeryturę bez względu na wiek. Określenie pracy w szczególnym charakterze użyte w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, ma charakter autonomiczny i pełny, to zasad związanych z nabywaniem prawa do tej emerytury (art. 88 ust. 1) nie można odnosić do reguł statuujących prawo do emerytury w obniżonym wieku na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 13 czerwca 2014 roku, sygn. akt III AUa 1627/13,).

Odnośnie możliwości uzyskania przez nauczyciela prawa do emerytury w obniżonym wieku na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS wskazać należy, że zgodnie z jej art. 32 ust. 1, ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1. W myśl art. 32 ust. 3 pkt 5 tej ustawy, dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się zaś nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela. Natomiast z art. 32 ust. 4 ustawy wynika, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Przepisy dotychczasowe zawierają się w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego (…). Włączenie do regulacji ustawowej przepisów rozporządzenia dotyczy jednak wyłącznie tych przepisów, które normują materię określoną w art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a więc wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na jakich osobom wykonującym te prace przysługuje prawo do emerytury. Są to przepisy § 4-8a rozporządzenia określające wiek emerytalny i okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach pracowników wykonujących prace wymienione w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, przepisy § 9-15 określające wiek emerytalny i warunki przechodzenia na emeryturę osób zatrudnionych w szczególnym charakterze, a ponadto przepis § 3, określający ogólny wymagany okres zatrudnienia oraz przepis § 2 ust. 1, który stanowi, że okresami pracy, uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Przepis art. 184 ustawy emerytalnej, będący przepisem przejściowym i znajdującym zastosowanie w związku z art. 32, odnosi się do innej kategorii wiekowej niż art. 32 ust. 1 ustawy, a mianowicie do osób urodzonych po 1 stycznia 1949 r.

Odwołująca nie należy do kręgu osób, o których mowa w art. 32 ustawy, gdyż nie jest osobą urodzoną przed 1 stycznia 1949 r. Ci ubezpieczeni (którzy w dniu wejścia w życie ustawy mieli 50 lat lub więcej) nabyć mogli prawo do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze z chwilą spełnienia przesłanek stażowych i ukończenia 55 lat (kobiety) – do dnia 31 grudnia 2008 roku. A. H. należy do innej kategorii ubezpieczonych, tych, którzy swoje „utracone” prawo do emerytury wywodzą z treści art. 184 ustawy emerytalnej. W przepisie tym, obejmującym stany faktyczne zastane w dniu jego wejścia w życie, ustawodawca, który nie zróżnicował przesłanek nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych w zależności od daty urodzenia, a w efekcie od daty osiągnięcia odpowiedniego wieku (art. 32 i art. 46 ustawy), w tym jednym wypadku w sposób szczególny uregulował sytuację prawną ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. i osobom tym, które w dniu wejścia w życie ustawy wykazały okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 55 lat dla kobiet oraz okres składkowy i nieskładkowy określony w art. 27 ustawy, zagwarantował prawo nabycia emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32.

Jak już wcześniej podkreślono, w myśl art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, który posiada 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przepis ten odsyła zatem do przesłanki wykonywania pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a nie do przepisów odrębnych.

A. H. nie nabyła prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej z powodu braku stażu ogólnego w wymiarze 20 lat. Według decyzji o ustaleniu wysokości kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 roku odwołująca wykazała 15 lat i 4 miesiące okresów składkowych i nieskładkowych. Warunkiem nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 184 w związku z art. 32 ustawy emerytalnej jest także posiadanie do dnia 1 stycznia 1999 r. stażu szczególnego w wymiarze 15 lat. Jak wyżej wskazano, praca ta musi być wykonywana w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy (§ 2 ust. 1 rozporządzenia). Oznacza to, że – inaczej niż w przypadku nabywania prawa do świadczenia na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela – do okresu pracy w szczególnym charakterze, o którym mowa w § 4 w zw. z § 15 rozporządzenia nie podlegają zaliczeniu okresy pracy nauczycielskiej wykonywanej w rozmiarze niższym niż pełen obowiązujący nauczyciela wymiar zajęć (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 1986 roku, sygn. akt III UZP 8/86, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 stycznia 2009 roku, sygn. akt I UK 212/08). W uzasadnieniu przywołanej uchwały z dnia 28 kwietnia 1986 r., której nadano moc zasady prawnej, Sąd Najwyższy jednoznacznie stwierdził, że przepis § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8 lutego 1983 r. w odmienny sposób reguluje uprawnienia nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych, wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1-7 Karty Nauczyciela. Przepis ten uzależnia nabycie prawa do emerytury między innymi od spełnienia warunków przewidzianych w § 4, a przepisu tego, bez naruszenia spójności rozporządzenia, nie można wykładać w oderwaniu od przepisu § 2 ust. 1, wymagającego wykonywania zatrudnienia stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Pracą w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest praca nauczycielska określana jako praca „przy tablicy”, a takiej wnioskodawczyni nie wykonywała w ogóle, od 1 września 1998 roku pełniła bowiem funkcję prezesa (...) w E. na podstawie zwolnienia z obowiązków świadczenia pracy. Dyspozycja przepisów § 4 ust. 1 pkt 1 i 3 oraz § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego nie przewiduje możliwości zaliczenia nauczycielom do okresów pracy w szczególnym charakterze jakichkolwiek innych okresów zatrudnienia poza pracą nauczycielską, w tym nawet uznanych w myśl tego rozporządzenia za wykonywane w szczególnym charakterze (lub w szczególnych warunkach), ale nie będących pracą nauczycielską. Należy zauważyć, że w orzecznictwie podkreśla się, iż prowadzenie kadr, zajmowanie się bezpieczeństwem szkoły, funkcjonowaniem sekretariatu, organizacją pracy dydaktycznej nauczycieli i pracy pozostałych pracowników szkoły, organizacją gospodarki finansowej szkoły, choć istotne z punktu widzenia prawidłowego funkcjonowania szkoły i typowe dla tej funkcji, nie może być uznane za pracę w ramach zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, a tylko takie prace stanowią pracę nauczycielską w rozumieniu § 15 rozporządzenia, wykonywaną przez nauczycieli w szkołach publicznych (zob. wyrok Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 30 września 2015 r., sygn. akt VII U 1610/14).

W tym miejscu, odnosząc się do orzeczenia Sądu Najwyższego, na które powołała się A. H. – III UK 313/08 – to jego treść przemawia na niekorzyść odwołującej i potwierdza prawidłowość stanowiska organu rentowego i Sądu orzekającego w sprawie niniejszej. Odnosząc się do stanowiska odwołującej zawartego w odwołaniu, to Sąd Najwyższy we wspomnianym orzeczeniu analizował sytuację nauczyciela korzystającego z urlopu dla poratowania zdrowia i wskazał, iż z dniem 1 lipca 2004 r. doszło do zmiany definicji pracy w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 5 maja 2005 r., w sprawie II UK 219/04, OSNP 2005 r. Nr 22, poz. 361; z dnia 5 maja 2005 r., w sprawie II UK 215/04, OSNP 2005 r. Nr 22, poz. 360). Od tej chwili urlopy udzielane nauczycielom dla poratowania zdrowia nie mogły być zaliczane do okresów pracy w szczególnym charakterze. Wskazał na uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2007 r. III UK 51/07 , w którym przyjęto, że art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach nie posługuje się pojęciem „wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy”, odnosząc się do okresów faktycznego niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie, niezależnie od tego, czy niewykonywanie pracy spowodowane było niezdolnością do pracy, czy też inną przyczyną i niezależnie od tego, czy okres, za który pracownik otrzymał wynagrodzenie, stanowi okres składkowy czy też okres nieskładkowy. Taka kwalifikacja faktycznego niewykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w okresie trwania zatrudnienia jest uzasadniona charakterem prawa do wcześniejszej emerytury dla osób zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Prawo to stanowi bowiem konsekwencję szybszej utraty zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy (por. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 stycznia 2000 r. K 18/99, OTK 2000 nr 1, poz. 1). Wymóg okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze winien więc odnosić się do okresu faktycznego wykonywania takiej pracy, z wyłączeniem okresów wyłącznie formalnego pozostawania w zatrudnieniu, w których pracownik - zgodnie z treścią łączącego go z pracodawcą stosunku pracy - zajmuje stanowisko, z którym łączy się wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, lecz w rzeczywistości pracy tej nie wykonuje, a tym samym nie jest narażony na uciążliwość związaną z warunkami lub charakterem pracy. Okres niewykonywania pracy nie wpływa zatem na szybszą utratę zdolności pracownika do zarobkowania. W rezultacie okres niewykonywania pracy w rozumieniu art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy to nie tylko okres niezdolności do pracy, za który pracownik otrzymał wynagrodzenie określone w art. 92 KP lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, ale także każdy inny okres, w którym pracownik pozostawał w stosunku pracy i otrzymywał wynagrodzenie, jednakże pracy faktycznie nie świadczył (nie wykonywał). Takim okresem niewykonywania pracy jest również okres urlopu dla poratowania zdrowia. Ponadto, jak wywiedziono w powyższym wyroku, urlop dla poratowania zdrowia nie był i nie jest okresem, w którym na mocy szczególnych przepisów pracownik został zwolniony ze świadczenia pracy. Definicję pojęcia „zwolnienie od pracy” zawiera § 4 wydanego na podstawie art. 298 ² k.p. rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. Nr 60, poz. 281). W myśl przytoczonego przepisu zwolnienie pracownika od pracy następuje w przypadku, gdy obowiązek taki wynika z Kodeksu pracy, z przepisów wykonawczych do Kodeksu pracy albo z innych przepisów prawa. Wymienione w § 4 rozporządzenia akty prawne są z pewnością przepisami szczególnymi w stosunku do ustawy o emeryturach i rentach, a zawarte w nich unormowania wprost stanowią o obowiązku pracodawcy zwolnienia pracownika od pracy (jej świadczenia) w ściśle określonych sytuacjach, np.: art. 37 § 1 KP, zgodnie z którym w okresie co najmniej dwutygodniowego wypowiedzenia umowy o pracę dokonanego przez pracodawcę pracownikowi przysługuje zwolnienie na poszukiwanie pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia; § 5 - § 15 powołanego wyżej rozporządzenia z dnia 15 maja 1996 r., wymieniające przypadki przysługujących pracownikowi zwolnień od pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia lub bez zachowania takiego prawa; § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1996 r. w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w związkach zawodowych oraz zakresu uprawnień przysługujących pracownikom w czasie urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy (Dz.U. Nr 71, poz. 336), zgodnie z którym pracodawca jest obowiązany, na wniosek zakładowej organizacji związkowej, zwolnić pracownika z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie tej organizacji z zachowaniem prawa do wynagrodzenia; art. 21 ust. 2 Karty Nauczyciela, w myśl którego nauczyciela zmieniającego miejsce zamieszkania w związku z przeniesieniem zwalnia się od pełnienia obowiązków służbowych na odpowiedni okres czasu, nie dłuższy niż 7 dni; art. 25 ust. 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.), nakazujący pracodawcy zwolnienie radnego od pracy zawodowej w celu umożliwienia mu brania udziału w pracach organów gminy. Wszystkie te przykładowo wymienione przepisy posługują się pojęciem „zwolnienia od pracy”, „zwolnienia od pracy zawodowej”, „zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy” lub „zwolnienia od pełnienia obowiązków służbowych” i brak jest podstaw do uznania jurydycznej odmienności ich natury.

Stanowisko Sądu Najwyższego jest zatem jednoznaczne, a Sąd orzekający w sprawie niniejszej w pełni je podziela.

Przechodząc do dalszych rozważań należy wskazać, że sprawie o rekompensatę 15-letni staż pracy w szczególnym charakterze – w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS – wykazany być musi nie do dnia wejścia w życie ustawy emerytalnej (jak przy emeryturze przewidzianej w art. 184), ale do dnia wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych. A. H. do dnia 1 stycznia 2008 roku wykonywała pracę nauczycielską w okresie od 1 września 1983 roku do 31 sierpnia 1998 roku – 14 lat 8 miesięcy i 26 dni. Nie spełniła zatem warunku 15 lat pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS do dnia wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych. W okresie od 1 września 1998 roku do nadal odwołująca jest zwolniona z obowiązku świadczenia pracy z racji na pełnienie funkcji prezesa (...) w E. i od tego czasu nie realizowała żadnych godzin dydaktycznych. Jak już wcześniej wskazano, rekompensata stanowić ma szczególnego rodzaju odszkodowanie dla tych osób, które wskutek zmiany stanu prawnego z dniem 1 stycznia 2009 roku znacząco zawężającej krąg osób uprawnionych do uprzywilejowanych świadczeń, przy jednoczesnym ograniczeniu do dnia 31 grudnia 2008 r. możliwości nabywania prawa do emerytury w obniżonym wieku z ustawy emerytalnej, nie uzyskają prawa do żadnego z tych świadczeń. W tym właśnie znaczeniu rekompensata ma stanowić wyrównanie, zrekompensowanie „krzywd” tym osobom, które utraciły możliwość nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz tych, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej, choć posiadają 15-letni staż szczególny w rozumieniu ustawy emerytalnej. Odwołująca nie należy do tej grupy ubezpieczonych.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 477 ¹⁴ §1 k.p.c. Sąd oddalił odwołanie (pkt 1).

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 98 §1, §1 ¹, art. 99 k.p.c. w zw. z §9 ust. 2 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2023. poz. 1935 ze zm.). Odwołująca się przegrała sprawę obowiązana więc jest do zwrotu organowi rentowemu poniesionych kosztów zastępstwa procesowego radcy prawnego.

mt